Олий ва ўрта маҳсус таълим вазирлиги тошкент молия институти

2.4. Электрон тижоратда корхоналарнинг бизнес-моделлари 
Рақамли иқтисодиётда анъанавий марказлаштирилган моделларни 
сиқиб чиқариши ёки вайрон қилиши мумкин бўлган ва потенсиал равишда 
бошланғич ҳолатдаги мустақил корхоналар сифатида ривожланиши мумкин 
бўлган 
очиқ тармоқ корхоналари
ташкил қилиш мумкин ва бунинг учун 
ҳозирги пайтда кўплаб имкониятлар мавжуд. Фараз қилинг, тақсимланган 
рақамли модел молиявий ҳизматларнинг саккизта функсиясини – жисмоний 

---

136 
шахсларга банк ҳизматлари кўрсатиш ва фонд бозорларидан тортиб, суғурта 
ва бухгалтерия ҳисобигача бўлган ҳизмат турларини ўзгартирмоқда ёки аста-
секин сиқиб чиқармоқда. Рақамли технологиялар ва блокчейн ёрдамида 
ўзини яхши томондан кўрсатган компаниялар ҳам, янги компаниялар ҳам 
инновацияларни яхшироқ амалга оширадиган, камроқ ҳаражатлар билан 
яхшироқ қиймат яратадиган, моддий бойлик ишлаб чиқарувчиларга улар 
яратган бойликдан ҳамма жойда фойдаланиш имконини берадиган бизнес-
архитектуралар яратиши мумкин.Блокчейн технологияси «
Викиномика
» 
китобида атрофлича тавсиф берилган айрим бизнес-моделларни янги 
даражага олиб чиқади. Ҳаёт яраёнига янгилик сифатида киритилган электрон 
рақамли тўлов тизимлари, нуфузни бошқариш тизимлари, цензура 
қилинмайдиган контент, ишонч талаб қилмайдиган транзаксиялар, смарт-
шартномалар ва мустақил агентлар – блокчейн-инқилобнинг асосий 
инновацияларини қўшган ҳолда янги турдаги ишлаб чиқариш, оммавий 
истеъмол, очиқ платформалар, умумий ахборот маконидаги янги ҳукумат, 
бутунжаҳон виртуал цехи ва ижтимоий иш ўринларини қандай 
ривожлантириш мумкин эканлигини қуйида кўриб чиқамиз. 
Бир рангдаги ишлаб чиқарувчилар 
Бир рангдаги ишлаб чиқарувчилар –маҳсулдорлик бўйича ҳаттоки энг 
йирик ва яхши молиялаштириладиган корхоналардан ҳам устнлик қиладиган 
инновацион лойиҳалар, очиқ бошланғич кодли дастурий таъминот ва 
«
Википедия
» тавсиф берган турли жойларда тарқоқ ҳолда жойлашган 
минглаб кўнгиллилардир. Жамият аъзолари уларда хобби сифатида, мулоқот 
қилиш ёки ўз қадриятларини ифодалаш учун ёки шахсий эҳтиёжларини 
қондириш учун иштирок этадилар. Нуфуз тизимлари вабошқа стимуллар 
мавжудлиги туфайли, блокчейн технологияси уларнинг самарадорликни 
ошириши ва яратилаётган қиймати учун кимларнидир мукофотлашга қодир 
бўлади.Бир рангдаги ишлаб чиқариш ҳамжамиятлари, Гарвард профессори 
Ёхай Бенклернинг иборасига кўра, 
«умумий ахборот маконидан фойдаланган 
ҳолда биргаликда бир рангдги ишлаб чиқариш
» тақдим этишлари мумкин. 

---

137 
Ижтимоий ишлаб чиқариш деб аталадиган бу тизим (
бу ҳамБенклер 
атамаси
) шуни кўзда тутадики, маҳсулотлар ва ҳизматлар иқтисодиётнинг 
хусусий сектори доирасидан ташқарида яратилади ва улар биронта 
корпорация ёки шахсга тегишли бўлмайди. Кўп сонли мисоллар орасида -