Олий ва ўрта маҳсус таълим вазирлиги тошкент молия институти

прооф оф wорк (ПоW)
ёки ишнинг бажарилганини 
тасдиқлаш деб номланади. Ечилиши керак бўлган масаланинг мураккаблик 
даражаси ҳар 2016 блокда ўзгариб туради. Тармоқ мураккаблик даражасини 
шундай ўзгартирадики, дунё миқёсидаги ҳисоблаш қувватлрини жалб қилган 
ҳолда 2016 та блокни генерация қилиш учун 14 кун керак бўлсин. Демак, 
тармоқ қуввати ошган сари, мураккаблик даражаси ҳам орта беради. 
Майнинг – бу маълумотларни тақсимланган ва марказлашмаган ҳолда 
дешифровка қилиш ёки математик ҳисоб-китобларни амалга ошириш 
протоколи ёки алгоритм (
ША-256 ва РИПЕМД-160 хеш-алгоритмлардир. 
Иккиланган хеш ША-256 хеш-блоклар олиш учун ишлатилади (прооф-оф-

---

106 
wорк) 
РИПЕМИД-160 эса биткоин адреслар ҳосил қилиш учун 
ишлатилади)
ларидир. Майнерлар нафақат маълумотларни дешифровка 
қиладилар ва марказлашмаган консенсусни амалга ошириш билан 
шуғулланадилар, балки барча операцияларнинг тўғрилигини ҳам 
текширадилар (
верификация қиладилар
). Исталган инсон 
Битcоин Cоре
(
биткоин мижозининг дастурий таъминотини олиш имконини берадиган 
очиқ кодли дастурий лойиҳа бўлиб, у Сатоши Накомото томонидан ишлаб 
чиқилган оригинал мижоз дастур авлодидир
) дастурини ишга тушириши ва 
барча операцияларнинг тўғрилигини шахсан текшириб кўриши мумкин. 
Худди шу биткоин протоколининг кучли томони ҳисобланади, яъни ҳар бир 
инсон тизимдаги барча иш мавжуд қоидаларга биноан амалга 
оширилаётганига ишонч ҳосил қилиши мумкин.
Биткоин майнинг қилиш жараёни жуда кўп миқдордаги энергия 

---

107 
сарфини талаб қилади. Бунда кўпчилик тизимларда кенг миқёсда 
ишлатиладиган 
Прооф оф wорк
(
ПоW
) (
бажарилган ишнинг исботи
) деб 
номланган cонсенсус механизми жуда кўп энергия сарфига олиб келади. 
Шунинг учун ҳам блокчейн тизимининг танқидчилари ва бир қанча 
журналистлар биткоин майнингини бекорга энергия сарф қилиш деб 
таърифлайдилар. Аммо амалиёт соҳасидаги мутахассисларнинг фикрларига 
кўра, бу фикр жуда ҳам тўғри эмас. Чунки банкоматлар ва анъанавий 
пулларни чиқарадиган, сақлайдиган, янгилайдиган ва транспортация 
қиладиган инфратузилмаларга керакли бўлган энергия сарфи бундан-да анча 
кўпроқдир.
Византия генераллари муаммоси ўзига хос бир математик метафора 
бўлиб, унда алоқа воситаларининг бутлиги ва ҳамсуҳбатларнинг бирлиги 
муаммоси кўриб чиқилади. Бунда гап шубҳали туюлган маълумотларни, 
манбаъни ёки ахборот узатиш каналини қандай қилиб қабул қилиш ҳақида 
боради. Ушбу муаммони ҳал қилиш учун биз қандайдир стратегиядан (
ёки 
алгоритмдан
) фойдаланишимиз керак бўлади. Муаммонинг қўйилиши 
қуйидагича бўлади: Алоҳида армияларга эга бўлган генераллар шахарни 
қамал қилиш учун ўз ҳаракатларини ўзаро мослаштиришлар икерак. 
Генераллар ишончли элчилар ёрдамида ўзаро мулоқот қиладилар, аммо 
генералларнинг баъзилари сотқин бўлиб, ҳужум режасини бузишга ҳаракат 
қиладилар. Шундай қилиб, византия хатоси нотуғри ёки бир-бирига тескари 
бўлган маълумотларни тақдим этишдан иборатдир. Демак, агарда генераллар 
консенсусга (келишувга) эриша олишмаса, ҳужум муваффақияциз бўлиб 
чиқади. Шундай қилиб, муаммо ушбу шароитда ҳаққоний генералларга тўғри 
ҳужум режасини ёки алгоритмни қандай қилиб тузиш кераклигида бўлиб 
чиқади. Буни схематик тарзда қуйидагича қилиб тасвирлашимиз мумкин: 

---

108 
Ушбу алгоритм шундай бўлиши лозимки, унинг асосида лоял 
генераллар ўзаро келишиб, ҳужумнинг тўғри режасини туза олишсин. Бунинг 
учун генераллар орасидаги мулоқотни ўзаро ишонч муносабатларини 
қалбакилаштириб бўлмайдиган маълумотлар алмашиниш механизми орқали 
амалга ошириш лозим бўлади. Бу масаланинг ечими эса юқорида айтиб 
ўтилган