Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2022 йил " " апрелдаги

ЖСТга аъзо бўлишнинг афзалликлари
. 
ЖСТ савдо-сотиқни тартибга солишда халқаро тизимнинг асосидир. 
Бунинг асосий вазифаси адолатли рақобат ва тартибга солишни таъминлаш 
орқали жаҳон савдосини эркинлаштиришдир. Вариантлардан бири ҳар бир 
савдо шериги билан икки томонлама музокаралар бўлиши мумкин, аммо бу 
кўпроқ маблағ талаб қилади, бу кичик мамлакатлар учун жиддий муаммо. 
Бундан ташқари, кичик давлатлар бошқа давлатлар билан умумий 
манфаатларга эга гуруҳлар тузиши мумкин бўлган ЖСТ доирасидаги 
музокараларга қараганда икки томонлама музокаралар самарасизроқ бўлиши 
мумкин. 
ЖСТга киришдан Ўзбекистонга асосий фойда.
Савдони очиш ички саноат учун зарар етказиш хавфини туғдириши 
мумкин, чунки маҳаллий саноат айрим бозорларда қаттиқ рақобат ва рақобатга 
дучор бўлиши мумкин. Халқаро рақобат маҳаллий саноатнинг даромадлари ва 
рентабеллигини пасайтириб, уларни ўз бизнесларини оптималлаштиришга 
мажбур қилиши мумкин, бу эса иш ҳақининг пасайиши ёки иш ўринларининг 
қисқариши каби салбий натижаларга олиб келиши мумкин. Бундан ташқари, 
савдонинг кўпайиши, шунингдек, бозор улушини қўлга киритиш учун 
фирибгар, алдамчи ва ахлоқсиз усуллар кўринишидаги ноҳақ ишбилармонлик 
амалиёти хавфини оширади. Халқаро амалиётда компанияларнинг кўплаб 
мисоллари мавжуд рақобатдош саноатни бозордан четлаштириш орқали бозор 
улушига эга бўлиш учун йиртқич нархлар, демпинг ва бошқа адолатсиз 
усуллар билан шуғулланиш. Аммо мамлакатдаги бозор назорати бўйича 
тегишли меъёрий ҳужжатлар ва фаолият кўрсатадиган институтларга эга 
бўлган тақдирда, бундай хатарларни кўриб чиқиш ва камайтириш мумкин. 
1. Ташқи бозорларга кўпроқ кафолатли кириш. Савдо шерикларининг 
экспорт фаолиятига нисбатан камситилишига тенг равишда жавоб бериш учун 
Ўзбекистоннинг ички бозори унчалик катта эмас; Жаҳон савдо ташкилоти 
мамлакат экспортини камситилишдан юқори даражада ҳимоя қилади. Шуни 
тан олиш керакки, хом ашёни экспорт қилиш ва саноат товарларини асосан 
МДҲ давлатларига - ЖСТга аъзо бўлмаган мамлакатларга сотиш - бу 
Ўзбекистонга ҳозирги пайтда катта фойда кутишига ёъл қўймайди. Ҳозирги 
вақтда Ўзбекистонга 38 та энг йирик савдо мамлакатларидан энг яхши 
имтиёзлар берилган мамлакат ва АҚШ, Япония ва Эвропа Иттифоқидан ГСП 
савдо (умумий имтиёзлар тизими) бўйича имтиёзлар берилган. Жаҳон Савдо 
Ташкилотига аъзолик, шунингдек, "Бозор бўлмаган" иқтисодиёт ёрлиғини 

---

57 
олиб ташлашни таъминламайди. Аммо, тажриба шуни кўрсатадики, ЖСТга 
аъзо давлатларга қарши антидемпинг ҳаракатлар аъзо бўлмаган мамлакатларга 
нисбатан анча паст. Шундай қилиб, маҳсулотлари антидемпинг чоралари 
кўриладиган (масалан, рангли металлургия) ушбу соҳаларга тегишли бўлган 
товарларни экспорт қилишдан бир оз фойда ўсишини кутиш мумкин. Бундан 
ташқари, хом ашёнинг экспорти билан таққослаганда, савдо-сотиқ шериклари 
билан таққослаганда, асосан, ҳукуматнинг устувор вазифаси бўлган хомашё 
товарларини экспорт қилиш кўпроқ таъсир қилади. 
2. Миллий фаровонликнинг фойдалари. ЖСТга кириш савдо режимини 
сезиларли даражада эркинлаштиришни талаб қилади. Иқтисодиётнинг нео-
классик назарияси савдо тўсиқларини пасайтириш истеъмолчиларга, 
шунингдек, рақобатбардош ишлаб чиқарувчиларга ўрганишнинг динамик 
таъсири, юқори турдаги маҳсулотларга кириш ва рақобатнинг кучайиши 
орқали кўп фойда келтиришини исботлайди. Импорт қилинган маҳсулотлар 
нархлар туширилди, биринчи навбатда истеъмол товарлари учун, аҳолининг 
кам даромадли қатламлари турмуш даражасини яхшилайди. Бу божхона 
тўловларини пасайтириш ва божхона назорати муддати ва харажатларини 
камайтириш билан боғлиқ. Аксарият аҳолининг даромади экспортга 
ёъналтирилган ва жуда рақобатбардош бўлган қишлоқ хўжалиги ишлаб 
чиқаришига боғлиқдир. 
3. Мамлакатнинг узоқ муддатли ривожланишини белгилайдиган жамият 
институтлари ривожланишининг фойдалари. Жаҳон савдо ташкилотининг 
савдо режимини бошқариш мамлакат ичкарисидаги лобби манфаатларини 
чеклашга имкон беради, бу эса импорт қилинадиган маҳсулотларнинг рақобат 
бардошлигини чеклашга қаратилган. 
4. Бизнес муҳитига барқарорликни таъминлайдиган протекцонизмнинг 
юқори сатҳини боғлайдиган. ЖСТнинг қоидалари аъзо давлатга протекцонизм 
даражасини aнча узоқ муддат oширишга имкон бермайди.