Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2022 йил " " апрелдаги

Интеллектуал мулк ҳуқуқларининг савдо билан боғлиқ 
жиҳатлари тўғрисидаги битими
24
(Trade-Related Aspects of Intellectual 
Property Rights – ТРИПС) биринчи марта интеллектуал мулк қоидаларини кўп 
томонлама савдо тизимига киритди. 
ТРИПС келишуви билим ва ижодкорлик савдосини осонлаштиришда, 
интеллектуал мулк бўйича савдо низоларини ҳал қилишда ва ЖСТ аъзоларига 
ўз ички мақсадларига эришиш учун кенг имкониятларни таъминлашда муҳим 
рол ўйнайди. Шартнома интеллектуал мулк ва савдо ўртасидаги алоқаларнинг 
аҳамиятини ҳуқуқий тан олишдир. 
“Интеллектуал мулк” деганда онг ижоди тушунилади. Бу ижодлар савдода, 
дизайн ва ихтироларда ишлатиладиган бадиий ифодалар, белгилар, рамзлар ва 
номлар каби турли хил шаклларни олиши мумкин. Ҳукуматлар ижодкорларга 
бошқаларнинг ўз ихтиролари, дизайнлари ёки бошқа ижодларидан 
фойдаланишига йўл қўймаслик ва бу ҳуқуқдан бошқалар фойдаланиши 
23
General Agreement on Trade in Services, Marrakesh Agreement, Annex 1B, 1869 U.N.T.S. 183, 33 I.L.M. 1167 
(1994) 
24
General Agreement on Trade-Related Aspects of Intellectual Property, Marrakesh Agreement, Annex 1C, 1869 
U.N.T.S. 299, 33 I.L.M. 1197 

---

46 
эвазига тўловни музокара қилиш ҳуқуқини беради. Масалан, китоблар, 
расмлар ва филмлар муаллифлик ҳуқуқи остида; тегишли ихтиролар 
патентланиши мумкин; товар номлари ва маҳсулот логотиплари савдо белгиси 
сифатида рўйхатдан ўтказилиши мумкин; ва ҳоказо. Ҳукуматлар 
ижодкорларга бу ҳуқуқларни бутун жамиятга фойда келтирадиган ғояларни 
ишлаб чиқариш ва тарқатиш учун рағбат сифатида беради. 
Уругвай раундида бу борада келишувга эришилди. ЖСТнинг ТРИПС 
келишуви бутун дунё бўйлаб ушбу ҳуқуқларни ҳимоя қилиш ва қўллашдаги 
бўшлиқларни қисқартиришга ва уларни умумий халқаро қоидаларга 
киритишга уринишдир. У ҳар бир ҳукумат ЖСТга аъзо бўлган бошқа 
давлатлар фуқароларига тегишли бўлган интеллектуал мулкни ҳимоя қилиш 
ва қўллаш бўйича минимал стандартларни белгилайди. 
ТРИПС келишувига кўра, ЖСТ аъзолари ўзларининг эҳтиёжларини 
қондириш ва давлат сиёсати мақсадларига эришиш учун интеллектуал мулкни 
ҳимоя қилиш ва қўллаш бўйича ёндашувларини мослаштириш учун катта 
имкониятларга эга. Аъзолар ТРИПС қоидаларида рухсат этилган турли 
механизмлар, масалан, интеллектуал мулк ҳуқуқларини истисно қилиш 
орқали қисқа муддатли харажатларни камайтириши мумкин. ТРИПС 
келишувини қўллаш бўйича савдо низолари мавжуд бўлганда, ЖСТнинг 
низоларни ҳал қилиш тизими ишлайди. 
ТРИПС келишуви беш кенг соҳани қамраб олади: 
•
кўп томонлама савдо тизимининг умумий қоидалари ва асосий 
тамойиллари халқаро интеллектуал мулкка қандай татбиқ этилиши; 
•
аъзолар таъминлаши керак бўлган интеллектуал мулк ҳуқуқларини 
ҳимоя қилишнинг минимал стандартлари; 
•
аъзолар ўз ҳудудларида ушбу ҳуқуқларни амалга ошириш учун қандай 
тартибларни таъминлаши кераклиги; 
•
ЖСТ аъзолари ўртасида интеллектуал мулк бўйича низоларни қандай 
ҳал қилиш кераклиги; 
•
ТРИПС қоидаларини амалга ошириш учун махсус босқичма-босқич 
тартиб. 
Тарифлар ва савдо бўйича Бош келишув (ГАТТ) ва Хизматлар савдоси 
бўйича Бош келишувда (ГАТС) бўлгани каби, ТРИПС битимининг бошланғич 
нуқтаси асосий тамойиллар бўлиб, камситишнинг олдини олишнинг асосий 
хусусиятлари қуйидагилардан иборат миллий режим (чет эл фуқароларига ўз 
фуқароларидан кам бўлмаган муносабатда бўлиш) ва энг қулай мамлакат 
(савдо ҳамкорлари фуқаролари ўртасида камситмаслик) принциплари асосида 
ишлайди.

---

47 
ТРИПС келишуви яна бир муҳим умумий мақсадга эга: интеллектуал мулкни 
ҳимоя қилиш техник инновациялар ва технологиялар трансферига ҳисса 
қўшиши керак. ТРИПС келишувида айтилишича, ишлаб чиқарувчилар ҳам, 
фойдаланувчилар ҳам фойда кўришлари, иқтисодий ва ижтимоий фаровонлик 
ошиши керак. 
Тўлов балансида қийинчиликларга дуч келаётган ЖСТ аъзолари 1994 
йилдаги Тарифлар ва савдо бўйича Бош келишув (ГАТТ) ва Хизматлар 
савдоси бўйича Бош келишув (ГАТС) қоидаларига мувофиқ импорт 
чекловларини қўллашлари мумкин.