Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси қишлоқ ХЎжалиги вазирлиги тошкент давлат аграр университети

ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИК ЭКИНЛАРИ УРУҒЛАРИНИ ТАҲЛИЛ


ҚИЛИШ. КАРАНТИН БЕГОНА ЎТЛАР УРУҒЛАРИНИ


АНИҚЛАШ УСУЛЛАРИ.


Уруғни фитоэкспертиза қилиш бўйича Халқаро ассоциациянинг


талаблари ва тавсиялари.

Уруғни фитоэкспертиза қилиш бўйича Халқаро ассоциация (УФХА) турли қишлоқ хўжалик экинларининг уруғлар сифатини назорат қилиш бўйича ягона ташкилот бўлиб, унда учрайдиган микофлорани аниқлаш бўйича тавсияларни ишлаб чиқади. Бу сохадаги стандарт талабларини дастлаб Дойер (Doyer L,1938) тамонидан ишлаб чиқилган бўлса, кейинчалик Ниргарда (Neergard, 1940) бошчилигида уруғни назорат қилиш бўйича Халқаро комитет тузилади. Комитетнинг хар йили ўтказиладиган халқаро йиғилишида уруғ сифатини назорат қилиш бўйича услубий тавсиялар бутун дунё мутаҳасисларига таклиф қилиниб, унинг натижаларини ишлаб чиқаришда мухокама қилинган. Уруғ сифатини назорат қилиш бўйича асосий

100
дастлабки тадқиқотлар ғалла экинларининг фузариоз ва гелминтоспориоз касаллигини назорат қилишга қаратилган.

Бу Комитетнинг асосий вазифаси уруғда учрайдиган патоген микроорганизмларни аниқлаб қолмасдар уни бартараф қилиш бўйича тавсиялар ишлаб чиқади ва улар барча регионларда қўлланилиши шарт хисобланади.

Уруғнинг микофлораси вегетация ва уни сақлаш давомида ўзгариб бориши мутахассислар эътиборида бўлиши керак. Маслалан: уруғда учрайдиган Botrytis cinerea замбуруғи миқдори камайиб борса, Fusarium замбуруғи вакиллари уруғларни сақлаш жараёнида ортиб боради.

УФХАнинг тадқиқот ишларини амалга оширишда қуйидаги терминларга амал қилинади:

Уруғни ташқарисидан назорат қилиш. Уруғ сифатини оддий кўз, лупа ва микраскопнинг кичик объективида кузатиш.

Инкубация. Уруғни унинг таркибида учрайдиган патогеннинг ривожланиши учун хосил қилган қулай шароитда ундириш муддати.

Инкубатор. Инкубация даврида хаво хароратини, ёруғлигини, намлигини назорат қилиш мумкин бўлган аппарат ёки хона.

Инкубация даври. Анализга қўйилган уруғ юзасида инфекциянинг пайдо бўлишигача ўтган давр.

Дастлабки назорат. Уруғдаги инфекцияни дастлаб аниқланиши ва чуқур тадқиқотларни бошланиши.

Дастлабки ишлов бериш. Уруғ юзасидаги инфекциядан тозалаш учун хлорли сув ёки хлор натрий эритмасида 10 минут давомида стерилизация қилиш имконини беради.

Уруғнинг инфекцияланган даражаси. Назаорат қилиш шароитида уруғнинг фитосанитар холатини тадқиқ қилиш ёки уруғнинг касалланганлик даражаси.

УФХАнинг талабларига асосан уруғ сифатини назорат қилиш қуйидаги босқичларни ўз ичига олади: Уруғни инкубация қилмасдан ташқи назорат

101
қилиш; уруғни ювилгандан кейин хосил бўлган сув таркибини аниқлаш; уруғнинг инкубациядан кейин тадқиқ қилиш, ўсимликларни вегетация даврида тадқиқ қилиш.