Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

АМ АЛИЙ МАШҒУЛОТЛАР
Ғарб маданияти тарихида нотиқлик
санъатининг ўрни
С а в о л л а р :
1. 
Н о т и к д и к с а н ъ а т и д астл аб қ а е р д а ш акллан ган?
2. 
Н о т и қ л и к н и н г с а н ъ а т д а р а ж а с и г а к ў т ар и л и ш и га н и м а
са б аб бўлган?
3. 
Н о т и қ л и к ҳ а қ и д а и л к б о р м аъ лум от б ер га н а с а р
қ а й с и ?
4. 
Н о т и қ л и к н и н г қ а н д а й т у р л а р и бўлган?
5. 
Қ ад и м ги Ю н о н в а Р и м н о т и қ л и ги ҳ ақ и д а н и м ал ар
б и л а с и з?
Л а б о р а т о р и я и ш и (ё к и а м а л и й м а ш г у л о т у ч у н м а т е р и а л ).

---

Т о п ш и р и қ л а р
1. 
Қ у й и д а г и Ю н о н н о т и қ л ар и , у л ар н и н г н о т и қ л и к с ан ъ а ти , 
ҳ а ё т и в а и ж о д и ҳ а қ и д а ад аб и ёт л ар д ан ф о й д ал ан и б , м аъ л у м о т
топ и н г.
П ер и к л . П е р и к л эр а м и зд а н оЛдинги V а с р н и н г б о ш л ар и д а 
(500-429) я ш а г а н т а н и қ л и н о т и қ л ар д ан бири д и р.
Э р а м и зд а н
олд и н ги V а с р н и н г 50-30 
й и лл ар
А ф и н а 
д ав л а т и н и н г 
с и ё с и й -и қ т и с о д и й
ва 
м ад ан и й
ж и ҳ атд ан
р и в о ж л а н и ш д а в р и бўлди. Б у п ай тд а д авлат б о ш и д а П е р и к л
ту р га н б ўлиб, ш у н га к ў р а а й н и д авр т а р и з д а « П е р и к л асри» 
д еб ҳ а м ю р и ти л ад и ... П е р и к л асл и ҳ а р б и й қ ў м о н д о н бўлиб, 
Э р о н -Ю н о н у р у ш и д а катАа м а ҳ о р а т кў р сатад и в а ш у т у ф ай л и
в а т ан д о ш л ар и н и н г 
э ъ т и б о р и н и
қозон ад и ... 
П е р и к л
ўз 
д ав р и н и н г д ав л а т а р б о б и г и н а эм ас, й и р и к н о ти ги ҳ ам бўлган.
К л ео н . К л ео н П е р е к л д а н к е й и н ги м аш ҳ у р н о т и қ бўлиб, 
н а ф а қ а т А ф и н а д а, б а л к и у н д а н т аш қ ар и д а ҳам с ў зга ч еч ан л и ги
би лан ш у ҳ р ат қ о зо н ган ...
К л ео н
ў з
н о т и қ л и к
м а к т а б и
би лан
м а в ж у д
р асм и й
н о т и қ л и к у с л у б л а р и га қ а қ ш а т қ и ч з а р б а б ер ган в а б у н га ўз 
зам о н д о ш л а р и н и ҳ а м эр ган гги ра олган .2
Л и си й . 
Л и с и й қ ад и м ги
Ю н о н
н о т и қ л и к
с а н ъ а т и н и н г
ж а ҳ о н ш у м у л м а в қ е и г а эга б ўлган н ам о я н д ал ар и д ан б и р и д и р . 
У н инг о т а си С и ц и л и я н и н г С и р а к у з ш аҳ р и д ан бўлиб, ж у д а 
й и р и к д астм оядор, с а н о а т к о р х о н а л а р и н и н г эгаси эди... Л и си й
т а х м и н а н э р а м и зд а н ол д и н ги 459 - 380 й и ллар о р а с и д а яш аб, 
80 й и л ч а у м р кў р ган . У 444 - й и лд а ж а н у б и й И тали яд аги
С и б ар и с ш аҳ р и г а б о р ад и в а у е р д а С и р а к ў зл и к Т и си й д ан
н о т и қ л и к с а н ъ а т и н и ў р г а н а бош лайди... Л и с и й л о го гр а ф л и к
б и л ан ш уғуллан н и б , ў з м а ҳ о р а ти би лан ти н гл о вч и л ар н и , суд 
ҳ а й ъ а т и н и
м аҳ л и ё
эти б , 
у л а р н и н г 
м е ҳ р у
м у ҳ аб б ати н и
қ о з о н г а н .3
И с о к р а т (эр а м и зд а н олди н ги 436-338 й и лл ар). И со к р ат
н оти қ л и к, 
ф а л с а ф а
в а
ҳ у қ у қ ш у н о сл и к
со ҳ аси д а
ўз 
за м о н а с и н и н г эн г й и р и к ф а н ва м ад ан и ят а р б о б л а р и бўлган 
С уқрот, Т иси й, Г о р ги й л ар д ан т а ъ л и м олди. У 329 - йи ли
1 Қаронг С,Нномхужаев Ўша acap. 62 - бет.
2 Қарлнг: С.Иномхужлев. Ўша «icap. 64 - бет.
3 Қаранг: С.Иномхўжаев. Ўша асар. 76 - бет.

---

А ф и н ад а н о т и қ л и к м ак т аб и н и очади ва у н га қ а р и й б 40 й и л 
д ав о м и д а р а ҳ б а р л и к қилади.
И с о к р а т н и н г
н о т и қ л и к
м а к т а б и
ж у д а
к а т т а
ш у ҳ р ат
қ о зо н а д и . Ш у н и н г учун ҳ а м б у м а к т а б г а ф а қ а т а ф и н а л и к л ар
эм ас, б ал к и Ю н о н и ст о н н и н г б а р ч а б у р ч а к л а р и д а н ў қ у вч и л ар
о қ и б к е л а б о ш л ай д и л ар .1
И с е й
(эр ам и зд а н
ол д и н ги т а х м и н а н
420-350 
йиллар). 
И с е й н и н г л о г о гр а ф и к в а н о т и қ л и к ф а о л и я т и г а х о с бўлган 
х у с у с и я т л а р д а н б и р и у н и н г с ў зга ч еч а н л и ги д и р . У ў зи н и н г ан а 
ш у и қ т и д о р и , н о т и қ л и к м аҳ о р ати т у ф а й л и қ ў л и га т у ш ган ҳ ар
қ а н д а й и ш н и ў з и в а м и ж о зи ф о й д а с и г а ҳ ал қ и л а о л ар д и . У, 
а со с а н , л о го гр а ф л и к б и л ан ш угул лан ган . И с е й л о го гр а ф л и к ва 
н о т и қ л и к д а Л и с и й ва И с о к р а т к а б и м аш ҳ у р с ў з у стал ар и га 
э р га ш д и .2
Л и к у р г. Л и к у р г ўз д а в р и н и н г гу м а н и с т н оти ги , дадлат, ф а н
в а м а д а н и я т а р б о б и . У н и н г ёш и Д е м о с ф е н д а н сал у л уғроқ 
бўлиб, 324 -й и ли в а ф о т этган .
Л и к у р г
н о т и қ л и к
с а н ъ а т и
а с о сл ар и , 
ф а л с а ф а
ва 
ю р и с п р у д е н ц и я б ў й и ч а П латон ва И с о к р а т д а н м ах с у с таъ л и м
олган. И стеъ д о д и в а н о т и қ л и к м а ҳ о р а т й т у ф а й л и А ф и н а 
д ав л а т и н и н г э н г й и р и к н о т и қ л ар и в а а р б о б л а р и с а ф и д а н ж о й
олган. 
Э р а м и зд а н
одинги 
3 88-й и лд ан
бош лаб, 
у д авл а т 
х а з и н а ч и с и с и ф а т и д а (ҳози рги ту ш у н ч а д а м ол и я м и н и стр и ) 
А ф и н а и қ т и с о д и н и б о ш қ а р ад и .3
Д е м о с ф е н
(тахм и н ан 384-322 й и л л а р ). Д е м о с ф е н д авл ат 
а р б о б и в а у з д а в р и н и н г й и р и к н о ти ги д и р . Т ар и х ч и л а р н и н г 
м аъ л у м о тл а р и га
к ў р а 
Д е м о с ф е н
ф а л с а ф а н и
П латон дан , 
н о т и қ л и к а с о с л а р и н и И с о к р а т д а н ў р г а н г а н .4
Д е м о с ф е н А ф и н а н о т и қ л и ги н и н г й и р и к н а м о ё н д а с и бўлиб, 
у н и н г т е х н и к м аш қ л ар и , н у тқ т а л қ и н и ж а р а ё н и д а г и у сул л ари
н у т қ
у ст и д а
и ш л а ш
у сл у б л ар и , 
т и л
и м к о н и я т л а р и д а н
ф о й д ал а н и ш в а н о т и қ л и к н и н г т а л қ и н и й и ф о д а в о си т ал ар и н и
м о ҳ и р о н а и ш г а с о л а олиш и к а б и ф а з и л а т л а р и ҳ о зи р г и д авр
н о т и қ л и г и уч ун ҳ а м ам ал и й в а н а з а р и й а ҳ а м и я т г а эга.
1 Қаранг: С.Иномхўжаев. Ўша асар. 79 - бет.
2 С.Иномхўжаев. Ўша асар. 81 - бет.
3 С.Иномхўжаев. Ўша асар. 82 - бет.
4
С.Иномхужаев. Ўша асар. 83 - бет.
' Қараяг. С.Иномхўжаев. Ўша асар. 91 - бет.

---

Э схи н (эр а м и зд ан а в в а л ги 390 - й и лд а тугилган). Э схи н
к ам б агал
оилад ан 
б ў лган и
т у ф а й л и
н о т и қ л и к
сан ъ ат и
а с о сл ар и н и м ахсус м а к т а б л а р д а эм ас, м у стақ и л ў р ган и ш га 
м аж б у р бўлган.
Э схи н л о г о гр а ф и я д а н д ар е олм аган ли ги уч ун у н и н г нутқ 
тек стл ар и , ти л и к о м п о зи ц и о н ж а ҳ а т д а н у н ч а аҳам и ят касб
этм ади. А ммо Э с х и н н и н г н о т и қ л и к ф а о л и я т и д а т а л а ф ф у зи н и н г
б урроли ги, 
т е ат р д ек л а м а ц и я с и г а у стали ги алоҳид а ў р и н
тутади. У ў з и н и н г ю к с а к с ави я л и , т а ъ с и р ч а н д ек л ам ац и я си
б и л ан ти н гл о в ч и л а р қ а л б и н и р о м этган ва ш ун и н г учун ҳ ам
б ўлса к е р а к , «А тти кали к ў н т а н о т и қ қ он ун и » га к и р и т и л г а н .1
Г и п ер и д (э р а м и зд а н о л д и н ги 389 - йилда). Г и п ерид ў р т а 
ҳол о и л ад а тути лган . Г и п е р и д Д е м о с ф е н н и н г зам о н д о ш и булиб, 
ай р и м т а р и х ч и л а р н о т и қ л и к б о р а с и д а у н и Д е м о сф е н д а н ҳам
ю қ о р и қўяд и лар.
Г и п ер и д н о т и қ л и к н и И со к р атд ан , ф а л с а ф а н и П л атон дан
ўрган ган . Ўз д а в р и д а А ф и н а д ав л а т и н и н г й и р и к с и ё с и й ар б о б и
в а н о т и ғи б ўли б тан и л га н .
Г и п ер и д н о т и қ с и ф а т и д а ж у д а с о д д а л и к к а ва а н и қ л и к к а
и н ти лган .2
Д и н а р х (э р а м и зд а н о л д и н ги 361-360- й и л л ар д а тугилган). 
Д и н ар х А ф и н а н о т и қ л и к с а н ъ а т и т у ш к у н л и к с а р и ю з тутган
д ав р н и н г н а м о ё н д а л а р и д а н б и р и д и р .
Д и н а р х ф а л с а ф а б ў й и ч а А р и стотел ьд ан , 
н о ти қ л и к ва 
ю р и сп р у д ен ц и я д ан эса Ф е о ф р а с т д а н т а ҳ си л олган. Амалда э с а
н о т и қ л и к д а Л и си й , Г и п е р и д в а Д е м о с ф е н г а эр гаш д и .3
Қ у й и д аги Р и м н о т и қ л и к с а н ъ а т и н и н г н а м о ён д ал ар и
т ў ғр и с и д а а д а б и ё т л а р д а н ф о й д ал а н га н ҳ о л д а м аъ л у м о т т о п и н г
Рим
н о т и қ л и к
с а н ъ а т и
Ю н о н
н о т и қ л и к с а н ъ а т и н и н г 
д ав о м и с и ф а т и д а ю з а г а келган . Р и м д аги и қ ти со д и й в а си ёси й
ў с и ш н и н г х а р а к т е р и н о т и қ л и к с а н ъ а т и н и н г я н ги т и п и н и
я ратд и .
Р и м л и к н о т и қ л ар д а н б и р и э р а м и зд а н и л гар и IIH I а е р л ар д а 
я ш аб ў т ган д авл ат а р б о б л а р и д а н