|
Ўйиндаги фаолият. Ҳаракат муоложасида ўйинлардан мустақил тарзда
ѐки турли хил ритмик, логоритмик ва мусиқий-ритмик мажмуалар уйғунлигида фойдаланиш мумкин.
Ўйинлар даволаш муолажасида ранг-баранглик ва ҳис-ҳаяжон киритади. (дизартрияда, ринолияда ва афазияда). Даволаш муолажаси шаклидаги ўйин услуби амалда тобора кўпроқ ўз татбиқини топмоқда. Руҳий-физиологик ривожланишга мос ҳолда болалар ўйин воситаларининг таъсирига осонгина бериладилар. Аммо болаларнинг диққат-эътиборлари муқобил эмас, ўзгарувчан бўлганлиги сабабли, уларнинг бир буюм билан узоқ вақт шуғулланишлари қийинчиликда кечади, тўғри нафас олишни унутади ѐки ҳаракат топшириқларини бажариш жараѐнида бир неча дақиқага тўхтатиб қўяди.
Шу сабабли болалар амалиѐтга мураккаб услубли, ҳаракатли, катта куч ва тезлик талаб этувчи ҳамда мураккаб тузилишга эга бўлган ўйинлар тўғри келмайди.
Тарбиячи болалар билан ишлашда ўйинлардаги жисмоний ва ҳис- туйғуларнинг юкламаси ортиқча ѐки ўйиннинг ҳаракатига, унга қўйилган бошланғич рақобатлашувга, унинг давомийлигига, ўтказиш шароитларига, ўйинчининг реакция даражасига, уларнинг ҳаракатланиш маданияти ва олдинги ҳаракатланиш машғулотларига, ўйинчилар сонига, шунингдек, уларнинг турли хил қисмлари ва гуруҳларига, ҳар бир ўйин қоидаси ва унга риоя қилишликка ҳамда бошланғич ҳолат ва ўйининг ривожланишига боғлиқ эканлигини унутмаслиги лозим. бола организм функциясига ўйиннинг даражаланган таъсири мақсадига асосланиб, қоидаларни ва бирини ўрнига иккинчисини киритиш орқали уни ўтказишни ўзгартириш мумкин.
Даволаш муолажасидаги ўйинлар таснифи кўп сонли топшириқларга ва уларнинг шартларига боғлиқ бўлиб, бу шартларга даволаш жараѐнида жавоб бериши лозим. Унинг мақсади ва вазифалари турличадир. Шу тарзда қизиқтирувчи ва чалғитувчи характердаги ўйинлар боланинг диққатини чалғитади, ўзига жалб этади, махсус йўналтирилган ўйинлар ўйин ташкил этувчи муалажа даврида бажарилаѐтган иш яхшилайди, айрим тиббий топшириқларни бажаради (тайѐрлов сифатидаги дизартрияга эга бўлган болаларда болалик церебрал паралич ҳолатида умуртқа поғанани корригирация қилиш); дудуқланиш ва турли хил руҳий-асаб касалликлари билан хастланган
катталар ва болалар тинчлантирувчи характердаги ўйинлар фойдалидир, устки ва остки қисмлар ривожланишда иштирок этиш афвзаллигига эга бўлган ўйинлар.
Ўйинлар унда иштирок этувчи ўйинчилар сонига боғлиқ ҳолда якка ҳолдаги ва гуруҳли ўйинларга бўлинади. Гуруҳхли ўйинлар командаларга бўлинган ва бўлинмаган бўладилар.
Ўйин шартларининг бажарилишига ва ўйинчи ҳолати ҳамда буюмларнинг атрофдагиларга нисбатан ўзгаришига мос ҳолда гуруҳли ўйинлар қуйидагиларга бўлинади:
турган жойида ўйнаш (статистик ўйинлар) бу ўйинда касал атрофдаги буюмларга нисбатан ўз ҳолатини ўзгартирмайди холос. Бундай ўйинларда (ўтирган, турган, баъзида эса ѐтган ҳолатда) харакат миқдорр жиҳатдан чегараланган бўлади ва асосий таъсир қилувчи элемент ҳис-туйғу омилидир.
Жисмоний юкланиш мазкур ўйинда бошқа ўйиндагиларга нисбатан энг кам бўлади.
кам ҳаракатли ва ярим ҳаракатли ўйинлар, бу ўйинларда бир-бирларига нисбатан турлича муносабатда бўлган ҳаракат элементлари ва статистика мавжуд.
Одатда бундай ўйинларни ўтказишда бошланғич ҳолат ўтирган ѐки тик туришдан иборат бўлади.
Улардаги жисмоний ва руҳий юкланиш белгиланган бўлиб, кўпроқ ҳис- ҳаяжондан иборат. Шунингдек, бу ўйинлар харакатдаги ўйинлар билан жойда туриб ўйналадиган ўйинлар орасидаги ўтувчи ўйинлар ҳисобланади. –
Ҳаракатдаги ўйинларда иштирокчи танасининг ҳолатини атрофдаги буюмларга нисбатан узлуксиз ўзгартириб туради. Уларнинг ҳис-ҳаяжонларнинг кўплиги билан характерлайди ва ҳаракатнинг турли хил шаклларига эга бўлади:
югуриш, сакраш, юриш ва шунга ўхшаш; шунингдек, бундай ўйинлар такрорликни, кучлиликни, кучлиликни, ҳаракатни мўлжаллай билишни чидамлиликни талаб этади ва мушакларнинг функциясида, нафас ва юрак томир тизимида сезиларли ўзгариш ҳосил қилиб, организм фаолиятига ҳар томонлама таъсир кўрсатади. Ўйин давомида жисмоний юкланиш кўп бўлганлиги сабабли улар беморлардан юқори функционаллик ва кўпроқ жисмоний имкониятларга эга бўлишликни талаб этади.
Шу билан бирга ҳаракатлантирувчи ўйинлар нутқида ва ҳаракатланишида бузилишларга эга бўлган шахсларга жуда катта коррекцияловчи таъсир кўрсатади.
Ҳаракатлантирувчи ўйинларнинг 1-3 ѐшгача бўлган болалар организмига ижобий таъсири ҳақида кўпгина муаллифлар ѐзганлар. Масалан, Р.И. Евдокимова, О.Р. Костенко ва П.Е. Рудовскаялар ҳаракатлантирувчи ўйинларнинг юрак-қонтомир ва нафас олиш тизимларига нисбатан ижобий таъсири устида бир қатор изланишлар олиб бордилар. Бола бундай ўйинлар таъсирида яхши ривожланади: танасининг вазни, бўйи, эни кўкрак қафасидаги хаво айланиши йўллари ва мушаклари ортиб боради; умутқа поғонадаги нуқсонлар камаяди, ухлаш ва иштаҳаси яхшиланади. Бундай ўйинларни мусиқа билан бирга ўтказишга эса янада самаралироқ таъсирида эга бўлиб, бунда
боланинг ривожланиши, фойдали ҳисобларнинг мустаҳкамланиши, ақл ва ақл ортади; ҳаракат, тезлик ва давомийлик бўйича тобора мослашиб боради, ритм туйғуси тарбияланади, асаб жараѐнларининг мутадиллшувига олиб келади ҳамда бола арганизмдаги турли хил таҳлиллар функциялар билан мушаклар зўриқиши бошқарувини яхшилашга имкон яратади. Шунингдек, ҳаракатлантирувчи ўйинлар нутқида нуқсонлари бўлган кичик ѐшдаги болалар организмга жуда самарали таъсир кўрсатади.
Ҳаракатлантирувчи ўйинлар кичик, ўрта ва катта мактаб ѐшидаги болалар организмларига ижобий таъсир кўрсатади.
Бундай ўйинлар жараѐнида болаларда диққат-эътибор, ташаббускорлик, ғайратлилик ўртоқли туйғулари, тартиб интизом жамоада ўзини тута билиш, тезкорлик, куч, чидамлилик, эпчиллилик ва киришувчанлик тарбияланиб боради.
Бундай ўйинлар болаларнинг саломатлик ҳолатига, ѐшга, жисмоний тайѐргарлилигига, руҳий рилвожланишига ва шахснинг алоҳида хусусиятларига мос ҳолда фойдаланилади.
Ҳаракатлантирувчи ўйинларнинг ягона таснифий гуруҳи бўлмаганлиги сабабли улар учун турли хил таснифий синфлар мавжуд. Масалан: М.М. Конторович, Л.И. Михайловалар ҳаракатлантирувчи ўйинларни болаларнинг ѐши бўйича гуруҳлашдан ташқари уларда хосил бўладиган мушак зўриқишлари даражаси бўйича ҳам тақсимлайдилар яъни катта ва ўрта кичик характдаги ўйинлар Н.Н. Кильпио бадан тарбия қўлланмасида фойдаланиладиган ҳаракатлантирувчи ўйинлар тўпламини асослайди (байроқчалар, коптоклар, таѐқ ва обрачлар) Л.В. Страковская ҳаракатлантирувчи ўйинлар барсчасини қабул бўлган руҳий жисмоний юкланишни ҳисобга олган ҳолда 4-гуруҳга бўлишни тавсия этади.
1-гуруҳ сезилмас юкланишда, 2-гуруҳ мўжжалланган юкланишда, 3-гуруҳ ѐқимли бўлган, 4-гуруҳ таранг қилувчи юкланишда; Масалан:
Do'stlaringiz bilan baham: |
