Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий университети ҳ. П. Абулқосимов, М.Ҳ. Абулқосимов иқтисодиёт қисқача изоҳли луғат «noshirlik yog‘dusi»

Дебитор, қарздор, боқиманда (лот. – қарздор) – корхо
-
на, ташкилот ёки муассасалардан қарзи бўлган ҳуқуқий ёки 
жисмоний шахс. Дебитор сотиб олган товарлари суммасини 
ўз вақтида тўламаган ёки юкларни жўнатиш, квартира ҳақи 
ва шунга ўхшашлар юзасидан қарздор бўлиб қолган корхо
-
на, ташкилот ва муассасалар ҳам бўлиши мумкин. Шунинг
-
дек, хизмат сафари ёки хўжалик ҳисоб-китобларини амалга 
ошириш учун бўнак олган ишчи ва хизматчилар ҳам дебитор 
ҳисобланади. 
Дебиторлар (лот. debitor – қарздор)
– ушбу 
субъектга қарздор бўлган бошқа корхона, ташкилот, муасса
-
са ёки шахслар бўлиб, улар дебиторлик қарзларини тўлашла
-
ри лозим.
Девальвация – Марказий банк акцияси бўлиб, миллий 
валютани бирликлари сонини расмий ошириб беради, улар 
эса хорижий валюталарга алмашланиши мумкин. Девальва
-

---

97
ция миллий валюта қийматини хорижий валютага нисбатан 
пасайишида намоён бўлади. Девальвация – мамлакат савдо 
ва тўлов балансининг кескин ёмонлашуви, валюта резерви
-
нинг ҳолдан тойиши, Халқаро валюта бозорларида миллий 
валюта курсининг пасайиши билан боғлиқ равишда миллий 
пул бирлиги қийматининг расмий тартибда пасайтирилиши.
Девиз сиёсати – мамлакат валюта курсини чет эл валю
-
тасини сотиш ва сотиб олиш йўли билан бошқариш сиёсати.
Девиза – чет эл валюталарида ифодаланган тўлов ва кре
-
дит ҳужжатлари (векселлар, чеклар, кўчирмалар). Девизадан 
жуда кенг ва тез-тез фойдаланилган пайтда чет эл валютаси
-
да ифодаланган барча тўлов воситалари (банк-ноталар, қоғоз 
пул бирликлари, тангалар) девиза ҳисобланади.
Декларация – (лотинчадан, ариза, эълон). Деклара
-
циянинг қуйидаги турлари мавжуд: божхона декларация
-
си, алоқа декларацияси, солиқ декларацияси ва ҳ.к. 
Бож
-
хона декларацияси
– бойликлар ва товарларни чегарадан 
олиб ўтишда уларнинг номи, миқдори, баҳоси, ўров тури 
ва бошқаларни акс эттирган ҳолдаги божхонага тақдим эти
-
ладиган ариза. 
Бож декларацияси 
– товарларни экспорт ва 
импорт қилиш вақтида эгаси томонидан божхона ходимла
-
рига кўрсатиш учун тайёрланган ҳужжат. Бож декларацияси 
қонунда белгиланган муддатда, яъни юк келиб тушган кун
-
дан бошлаб, икки ҳафтагача бўлган вақт мобайнида божхо
-
нага кўрсатиши шарт. Бож декларациясида божхонага қабул 
қилинаётган юк ҳужжатининг сони, товарлар турларининг 
номи, товарлар партиясининг қиймати ва баҳолари аниқ 
кўрсатилади. Булардан ташқари, бож декларациясида унга 
қўшилаётган товарлар ҳужжатларининг номи ҳам ўз ифода
-
сини топган бўлади. 
Алоқа декларацияси
– хорижга жўнати
-
лаётган пулли ёки қимматли пакетларга уларнинг мазмуни 
ва қиймати акс эттирилиб бириктириладиган алоқа ҳужжати. 
Солиқ декларацияси
– шахснинг солиқ тўлаш билан боғлиқ 
даромадлари, мулки ва бошқалари ҳажми ҳақидаги аризаси.