Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий университети ҳ. П. Абулқосимов, М.Ҳ. Абулқосимов иқтисодиёт қисқача изоҳли луғат «noshirlik yog‘dusi»

Давлат тасарруфидан чиқариш – бу давлат мулки 
ҳисобидан бошқа нодавлат мулк шаклларининг вужудга кел
-
тирилиши, давлат корхоналарини жамоа, ижара корхонала
-
рига, акциядорлик жамиятларига, масъулияти чекланган жа
-
миятларга, давлатга қарашли мулк бўлмаган бошқа корхона
-
ларга айлантириш.
Давлат хариди – бюджет маблағлари ҳисобига ҳукумат 
ёки давлат идоралари томонидан сотиб олинадиган, мам
-
лакатда ёки чет элларда ишлаб чиқарилган товарлар ва 
хизматлар. Бундай харид давлат томонидан давлатнинг 
ўз эҳтиёжлари, аҳоли истеъмолини таъминлаш ва давлат 
заҳираларини яратиш мақсадида амалга оширилади. Мам
-
лакатнинг ўзида ишлаб чиқарилаётган саноат товарлари ва 
қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини харид қилишда давлат 
маълум нархлар белгилайди.
Давлатнинг иқтисодий вазифалари – иқтисодий 

---

92
тизимнинг амал қилишига шарт-шароит яратиш ва 
иқтисодиётни тартибга солиш, иқтисодий юксалиш, халқ 
турмуш даражасининг ўсишини ва турмуш шароитларининг 
яхшиланишини таъминлашга қаратилган маъмурий, ҳуқуқий 
ва иқтисодий чора-тадбирлар мажмуасидан иборат.
Давлатнинг нарх сиёсати –давлатнинг нарх 
орқали иқтисодиётни тартибга солиши – бу давлатнинг 
иқтисодиётга таъсир этишининг асосий кўринишларидан 
бири ҳисобланади. Нархни давлат томонидан тартибга со
-
лишдан мақсад: 1) такрор ишлаб чиқаришнинг зарурий му
-
таносиблигига эришиш; 2) инфляция суръатини пасайтириш; 
3) нарх ўсиши ва иш ҳақлари ўртасидаги мутаносибликни 
таъминлаш; 4) давлат корхоналарини субсидиялаш; 5) давлат 
бюджетига зарур ресурсларни жалб этиш. Давлат нарх шакл
-
ланишига бевосита ва билвосита таъсир этади. Нархни тар
-
тибга солишнинг тўғри ва эгри усуллари фарқланади. Улар
-
нинг бўлиниши қуйидагича: нархни тўғридан-тўғри тартибга 
солиш усулига қуйидагилар тааллуқли: нархни маъмурий ўр
-
натилиш; нархни музлатилиш; нархнинг юқори даражасини 
ўрнатиш; самарадорлик даражасини регламентлаш; давлат 
харажатларини тартибга солиш; амортизация меъёрини ўр
-
натиш ва бошқалар. Давлат спиртли маҳсулотларга монопол 
«акциз» нархларини ва транспорт тарифларига, хизматларга, 
алоқага бошқа қатор товарларга нархларни, божхона тариф
-
ларини белгилайди. Давлатнинг нархга таъсир этиш шаклла
-
ридан бири – бу давлатнинг ишлаб чиқариш харажатларига 
ва у орқали нархга таъсир этишидир. Бунга тезлаштирилган 
амортизация харажатлари усулини мисол қилиб келтириш 
мумкин. Давлат нарх шаклланишига, ишлаб чиқарувчига 
ёки харидорга давлат томонидан махсус қўшимча тўлаб бе
-
риш йўли билан нархларни пасайтириши назарда тутилув
-
чи нарх субсидияси орқали ҳам таъсир кўрсатади. Бозор 
иқтисодиётига ўтиш шароитида давлатнинг нарх сиёсати 
нархларни эркинлаштириш ва миллий бозор нархларини 

---

93
жаҳон бозори нархларига яқинлаштиришга қаратилади.