Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий университети ҳ. П. Абулқосимов, М.Ҳ. Абулқосимов иқтисодиёт қисқача изоҳли луғат «noshirlik yog‘dusi»

Деливери – ордер (ордер – деливер) – махсус ҳужжат 

---

98
бўлиб, унда номи келтирилган шахс ёзма буйруққа эга бўла
-
ди. У ушбу буйруқда асосан коносамент (қ. Коносамент) 
бўйича ташилаётган юкнинг маълум қисмини белгиланган 
портга олиб бориб беради. 
Деливери – ордер (ордер – дели
-
вер)
бир коносамент бўйича ташилаётган юкни турли хил 
олувчиларга олиб борилиши лозим бўлган тақдирдагина бе
-
рилади. Юк эгасининг юк ташувчига берган 
Деливери – ор
-
дер (ордер – деливер)
да юк ташувчининг розилигини ифода 
этувчи имзоси бўлгандагина мазкур 
ордер – деливер
ҳақиқий 
ҳисобланиб, юк ташувчи унда кўрсатилган барча шартларни 
бажаришга мажбур бўлади.
Демереж – кема эгасига келишилган миқдорда берила
-
диган тўлов. Юк эгаси юкни ортиш ва туширишда шартно
-
мада кўрсатилган муддатдан ортиқроқ кемани ушлаб қолса, 
демереж тўлайди.
Демографик портлаш – жаҳоннинг кам ривожланган ва 
камбағал мамлакатларида назорат қилиб бўлмайдиган дара
-
жада аҳоли сонининг ўсиши.
Демография – ҳар йили турли сабабларга кўра вафот эт
-
ган аҳоли ўрнини янгидан дунёга келган авлод ҳисобига тўл
-
дирилиб борилиши қонуниятларини ижтимоий-тарихий ша
-
роитларга боғлиқ ҳолда ўрганадиган фан. Демографиянинг 
пайдо бўлиши асосан 17-асрнинг 2-ярмидан инглиз олими 
Ж.Граунт (1620-1674йй.) тадқиқотлари билан боғлиқдир. Де
-
мография терминини 1855 йилда француз олими А. Гийар 
қўллаган. 1882 йилда Халқаро гигиена ва демография кон
-
грессининг Женева сессиясида расмий қабул қилинган. 19-
аср охири ва 20-асрнинг бошларида бу атама кенг тарқалди. 
Ўзбекистонда асосан 1960 йиллардан қўлланила бошлан
-
ди. Демографиянинг мақсади муайян ҳудуд, мамлакат, дунё 
ахолиси ва миллатнинг такрор барпо бўлиши жараёни ва 
омилларини ўрганиш, бу борадаги муаммоларни белгилаб, 
уларнинг ечимларини аниқлаш ва истиқболини кўрсатиб 
беришдан иборат. Демографиянинг вазифалари: 
демогра
-
фик жараёнлар 
(туғилиш, ўлим, никоҳ ва ажралиш, оила
-

---

99
нинг демографик хусусиятлари, аҳолининг ёш, жинсий ва 
оилавий таркиби, демографик майл) ва уларнинг омилла
-
рини ўрганиш; 
демографик башорат
(маълум ҳудуд ахоли
-
сининг сони, ёш, жинсий таркиби ва демографик вазияти 
истиқболини илмий асосланган ҳолда олдиндан аниқлаш)
ларни ишлаб чиқиш; 
демографик сиёсат 
(аҳоли сиёсати
-
нинг узвий қисми бўлиб, унинг асосий мақсади аҳолининг 
миқдорий ўсишини бошқаришдан иборат) чора-тадбирлари
-
ни ишлаб чиқиш. Демографик сиёсат ижтимоий-иқтисодий 
сиёсатнинг илмий асосини ташкил этмоғи лозим, шундаги
-
на жамият ҳар томонлама ривожланиб боради. 
Демографик 
тадқиқот усули
– статистик, тарихий таққослаш, картогра
-
фик, социологик, математик ва мантиқий фикрлаш усуллари
-
дир. Демографиянинг таҳлилий методи статистикадан фарқ 
қилади: унда мавҳум фикрлаш усулидан кенг фойдаланиш 
асосида аҳоли таркибида келгусида рўй берадиган миқдор ва 
сифат ўзгаришлар ҳам ўрганилади. Шу жиҳатдан 
демогра
-
фик статистика
демографиянинг бир қисмидир.