Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий университети ҳ. П. Абулқосимов, М.Ҳ. Абулқосимов иқтисодиёт қисқача изоҳли луғат «noshirlik yog‘dusi»

Экологик стандартлар ва нормативлар. Мазкур 
стандарт ва нормативлар атроф-муҳит сифатига қўйилган 
чеклашлар ва талабларнинг ўзаро боғлиқ комплекси, шу
-
нингдек, ишлаб чиқариладиган маҳсулот ва хизматларнинг 
ишлаб чиқариш технологик ва ташкилий бошқарув жараён
-
ларига талаблар бўлиб, улар воситасида аҳоли ва ишлаб 
чиқаришнинг экологик хавфсизлиги кафолатланади. Генетик 
фондни сақлаш, иқтисодиётнинг барқарор ривожланиши, 
табиий ресурслардан оқилона фойдаланиш, уларни такрор 
ишлаб чиқаришни таъминлаш ҳам унинг асосий вазифала
-
ридан ҳисобланади. Ўзбекистонда қабул қилинган стандарт 
ва нормативларга қуйидагилар киради: а) ифлослантириш
-
нинг турғун ва ҳаракатдаги манбалари чиқарадиган ифлос
-
лантирувчи моддаларига норматив ва лимитлар; б) заҳарли 
чиқиндиларнинг шаклланиши ва жойлашиш нормативи; в) 
сув олиш ва ўрмондан фойдаланиш лимитлари; г) биоре- 
сурслардан фойдаланишга квоталар; д) мухофаза 
қилинадиган ҳудудлардан фойдаланиш ва бориб кўриш нор
-
мативлари; е) ёввойи ўсимликни йиғиш ва ҳайвонларни ов
-
лаш нормативлари; ж) алоҳида ҳудудларда ифлослантирувчи 
ҳамда заҳарли моддалардан фойдаланишни таъқиқлаш нор
-
малари. Ўзбекистон Республикасининг “Табиатни муҳафаза 
қилиш тўғрисида”ги қонунининг олтинчи бўлими атроф-

---

399
муҳит сифатини нормативлар ва стандардлар билан тар
-
тибга солишга бағишлангандир. Шунингдек, Ўзбекистон 
Республикаси “Давлат санитария назорати тўғрисидаги”ги 
қонунининг қатор моддаларида санитария нормалари, 
қоидалари ва гигиена нормативларига қўйиладиган талаблар 
берилган. 
Экологик нормативлар икки гуруҳга бўлинади: 
са
-
нитария – гигиена; ишлаб чиқариш – хўжалик. 1. 
Санитария 
– гигиена нормативлари
инсон саломатлигига мувофиқ ке
-
лувчи атроф-муҳит кўрсаткичларини белгилайди. У аҳолини 
санитария-эпедимология масалаларида хотиржамликлиги
-
ни таъминлаш асосининг таркибий қисмига киради. Бунда 
заҳарли моддалар, радиактив моддалар ҳамда шовқиннинг 
йўл қўйиш мумкин бўлган нормаларини белгилайди. 2. 
Иш
-
лаб чиқариш – хўжалик нормативлари 
зарарли таъсир ман
-
баларининг зарарли моддаларни чиқариб юбориш ва ташлаш 
нормативлари бўлиб, улар фаолиятининг маълум бошланғич 
ҳолатини чеклайди.
Табиатни мухофаза қилиш фаолияти
-
ни стандартлашнинг учта асосий йўналиши бор: 
1. 
Атроф 
– муҳитга юқори таъсир этишнинг экологик стандартла
-
рини белгилаш.
Атроф – муҳитга таъсир нормативлари таъ
-
сир манбаларидан атроф-муҳитга моддалар ёки энергиянинг 
йўл қўйиши мумкин бўлган шаклдаги миқдорда тушишини 
белгилайди; ҳудудий-маъмурий бирликлар доирасида тур
-
ли хўжалик ва бошқа объектларнинг атроф-муҳитга умумий 
таъсири миқдори (атроф-муҳитга таъсирнинг ҳудудий нор
-
мативлари). 2. 
Экологик – ташкилий стандартларни белги
-
лаш.
Бу атроф-муҳитни мухофаза қилишни ташкил этишга 
қўйиладиган асосий талабларни ифода этади. 3
. Экология 
атамаларини стандартлаштириш.
У ёрдамчи аҳамиятга 
эга бўлиб, атамаларнинг талқинини ўрнатишга ҳамда янги 
стандартларни ишлаб чиқиш ва мавжудларидан самарали 
фойдаланишга имкон беради.