Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий университети ҳ. П. Абулқосимов, М.Ҳ. Абулқосимов иқтисодиёт қисқача изоҳли луғат «noshirlik yog‘dusi»

Ўзгалар мулкини талон-тарож қилиш билан боғлиқ 
бўлмаган жиноятларга – алдаш ёки ишончни суистеъмол 
қилиш йўли билан мулкий зарар етказиш, жиноий йўл би
-

---

428
лан топилган мулкни олиш ёки ўтказиш, мулкни қўриқлашга
виждонсиз муносабатда бўлиш, мулкни қасддан но
-
буд қилиш ёки унга зарар етказиш, ахборотлаштириш 
қоидаларини бузиш каби қилмишлар киради. ЎзР. Жиноят 
Кодексининг 170–174-моддалари).
Ўзгалар мулкини талон-тарож қилиш билан 
боғлиқ иқтисодий жиноятларга – моддий неъматлар иш
-
лаб чиқариш ва меҳнат маҳсулоти бўлган бойликларни 
тақсимлаш соҳасидаги ижтимоий муносабатларга тажовуз 
қилувчи жиноятлардан энг хавфлиси ҳисобланади. Ўзгалар 
мулкини ўзлаштириш усулига Ўзбекистон Республикаси Жи
-
ноят Кодексида талон-тарож қилишнинг: босқинчилик, тов
-
ламачилик, ўзлаштириш (растрата), фирибгарлик, ўғрилик 
каби шакллари киритилган (164–169-моддалар). Талон-та
-
рожнинг предмети моддий қиймати, пул баҳосига эга бўлган 
ва ўзгалар мулки ҳисобланган пул, қимматбаҳо қоғозлар ва 
шакллардир.
Ўзгарувчан нархлар – булар бозор шароитига қараб 
оширилиб ёки камайтирилиб турилади. Бунда харажатлар
-
нинг энг муҳими талабнинг ўзгариши ҳисобга олинади.
Ўз – ўзини қоплаш – корхона ўз харажатларини олган 
фойдаси билан қоплаши; маҳсулотни сотиш ва хизмат кўр
-
сатишдан келган даромадлари ва заём маблағлари ҳисобидан 
қоплаши.
Ўз – ўзини молиялаштириш – корхона ишлаб чиқариш 
ва ижтимоий ривожланишни ўз даромадлари ҳисобидан 
қоплаши. Манбалари – фойда, амортизация ажратмалари 
ҳисобланади.
Ўраш, жойлаш, солиш. Уларнинг асосий вазифа
-
си мавжуд нарсани ҳимоя қилишдир. Ўрашнинг сифа
-
ти маҳсулотнинг тўлиқ сақланишини таъминлайди. Шу
-
нинг учун буюмнинг қандай тартибда ўралиши жуда 
аҳамиятлидир. Кейинги пайтда товар ва маҳсулотларни 
ўраш, идишларга жойлаш, қадоқлаш маълум даражада стан
-
дартлашиб боряпти, бу ишларни бозор талабларига мувофиқ 

---

429
равишда такомиллаштириб бориш кучаймоқда. Чунки ўраш 
бир вақтнинг ўзида реклама вазифасини ҳам бажаради. 
Маҳсулот ёки товарни жойлаш ёҳуд ўрашда иқлим шарои
-
ти, муомалада қанча бўлиши ва омборда сақланиши ҳисобга 
олиниши шарт. Ўрашнинг ҳажмини белгилашда уни тран
-
спортда ташиш ва чакана сотиш жараёни ҳисобга олина
-
ди. Ўрашнинг ташқи кўриниши ва ранги у чиқаришга мўл
-
жалланган мамлакатнинг мил лий хусусиятлари эътиборга 
олиб белгиланади. Масалан, Узоқ Шарқ мамлакатларида оқ 
ранг–металл ранги урф бўлган. Шунинг учун бу борада жуда 
эҳтиёт бўлиш керак. Агар маҳсулот сайёҳлар учун мўлжал
-
ланган бўлса, товарни имконияти борича барча мамлакат
-
лар учун бир хил стандартда ўраш лозим бўлади. Экспорт
-
га чиқарилаётган товарларни ўрашда оғирлик, ўрам ичидаги 
маҳсулотнинг тури, номи, уни ишлаб чиқарган фирманинг 
манзилгоҳи ва бошқа маълумотлар ёзилиши керак. Ўрашда 
ёрлиққа албатта аҳамият бериш лозим. Ёрлиқ харидор тили
-
да ёзилади. Ҳозирги вақтда ўраш рақобат қуроли вазифасини 
бажаради, шунингдек, маркетинг жараёнида муҳим ўрин ту
-
тади.