Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий университети ҳ. П. Абулқосимов, М.Ҳ. Абулқосимов иқтисодиёт қисқача изоҳли луғат «noshirlik yog‘dusi»

Устун мавқени суиистеъмол қилиш – хўжалик юри
-
тувчи субъектнинг пировард натижада рақобатни чеклашга 
ва (ёки) бошқа хўжалик юритувчи субъектларнинг манфаат
-
ларини камситишга олиб келадиган ҳаракатларидир. Жум
-
ладан, қуйидаги ҳаракатлари: а) муомалада бўлган товарлар
-
нинг ҳажмини товар ёки молия бозорида тақчилликни кел
-
тириб чиқариш ёки сақлаб туриш мақсадида нархларнинг 
ошишига олиб келадиган тарзда қисқартириши; б) товарнинг 
монопол юқори ёки монопол паст нархларини белгилаши; в) 
шартнома предметига тааллуқли бўлмаган шартларни, шу 

---

363
жумладан, молиявий маблағларни, бошқа мол-мулкни, мул
-
кий ҳуқуқларни ўзга шахсга ўтказишга доир асоссиз талаб-
ларни, шунингдек рақобатнинг чекланишига олиб келадиган 
ёки олиб келиши мумкин бўлган бошқа ҳаракатларни содир 
этиш талабларини мажбуран қабул қилдириши; г) шартно
-
мага камситувчи шартларни киритиши, хўжалик юритув
-
чи субъектларнинг бошқа хўжалик юритувчи субъектлар 
(рақобатчилар) томонидан ишлаб чиқариладиган товарларни 
олишини ёки реализация қилишини таъқиқлаши ёҳуд чекла
-
ши; д) контрагент томонидан бошқа товарларни олиш ёки 
реализация қилиш ёҳуд контрагентнинг товарларни ўзга хў
-
жалик юритувчи субъектлардан олишдан ёки бошқа хўжалик 
юритувчи субъектларга реализация қилишдан ўзини тийиши 
шарти билангина шартнома тузишга розилик бериши; е) те
-
гишли товарни ишлаб чиқариш ёки реализация қилиш имко
-
нияти бўла туриб, шартнома тузишдан асоссиз равишда бош 
тортиши; ё) товар ёки молия бозорига бошқа хўжалик юри
-
тувчи субъектларнинг киришига тўсиқлар қўйиши товар ёки 
молия бозорида устун мавқени суистеъмол қилиш деб эъти
-
роф этилади.
Ф
Фабрика – машина, техника турларини ва технологияни 
қўллашга асосланган ҳолда иш юритувчи саноат корхонаси; 
йирик машиналашган ишлаб чиқаришнинг тури.
Факторинг – банк ёки фактор-компанияларнинг 
маҳсулот етказиб берувчи ва харидор ўртасидаги ҳисоб-
китоблар бўйича молиявий талабини, яъни қарзни кейин
-
чалик харидордан ундириб олиш йўли билан тўлаш во
-
ситасидаги жами воситачилик операциялар тушунилади. 
Факторинг энди фаолият бошлаган кичик ва ўртача фирма
-
ларга молиявий ёрдам кўрсатишга қаратилган хизматнинг 
энг замонавий кўринишларидан бири. Факторинг қуйидаги 

---

364
асосий қоида асоси да иш юритади: фактор (омил) – фирма 
ўз мижозларидан уларнинг ўз мижозларига бўлган талабла
-
рини сотиб олади ҳамда икки-уч кун ичида мижозларининг 
70–90 фоиз талаби учун аванс тўлайди. Мижоз қолган 30–10 
фоиз талаб учун ҳақни ўз мижозларидан пул келиб тушган
-
дан кейин олади. Бу шаклдаги хизмат экспортчига жўнатган 
товари учун юз фоиз ҳақ олиш кафиллигини беради. Маса
-
лан, чет эллик харидор 90 кун, хатто, ундан кўпроқ муддат 
давомида олган экспорт товарлари учун пул тўлай олмасли
-
ги мумкин. Фактор – фирма эса бу муддатда ўз ҳисобидан 
қарзнинг 70–90 фоизигача тўлаб туради ва белгиланган сум
-
мани харидордан ундириш чораларини кўради.