Олий укув юртлари тарих факультети талабалари учун дарслик Укув дастурлари, дарсли аларини


Ижтимоий мансаблар ва бошкарувнинг ривожланиши



Download 3,05 Mb.
bet28/64
Sana23.02.2022
Hajmi3,05 Mb.
#147241
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   64
Bog'liq
Китоб тарихий география

Ижтимоий мансаблар ва бошкарувнинг ривожланиши
асослари

Ишлаб чикариш ва ижтимоий мехнат таксимоти
i =



Ташки харбий




Ижтимоий




боскичлардан химояланиш



масалалар





Харбий куролларни ишлаб чикариш

Жамоалардаги узаро алокаларни тартибга солиш ва мувофикл^штириш

1




Куролланган кушинларни ташкил этиш

Жамоадаги урф- одатларни бажариш











Дехкончилик ишларини ва ишлаб чикаришни ташкил этиш

Жамоа хужаликларида ер ва сувн инг таксимоти

Курилиш ва ирригация ишлари





Мол айирбошлаш, савдо-сотик алокалари
Маконлар ва туманлар худудларидаги мудофаа ишлари
Мунозарали масалаларни хал килиш

I
Режалаштириш, ташкил килиш, тартибга солиш ва назорат килиш вазифлари

-
Жамоанинг ички ва ташки муносабатларини бошкариб туриш г зарурияти '






Жамиятда хурматга эга булган кишилар



Диний арбоблар

Оксоколлар
Х,арбий йулбошчилар
Оксоколлар кенгаши
Х,оким


Мил. авв. VII-VI асрлар бошкарув тартиби

Авесто” тушунчалари

1 г
Вилоят (бир неча туман)




Вилоят хокими




Дахъюпати”

1

1 г

1 f

Мамлакат




Мамлакат хокими




Кави”




Туман-бир неча кишлок жамоалари

Окс'кол

^ишлок оксоколи

Уй эгаси

Бошкарув тартиби

Нманопати”

Л

г

Виспати”

1







ан

жамана”

1




IaL




Уй-кургон жамоаси
I


Кишлок жамоаси



Сунгги бронза ва илк темир даврига келиб ахоли сони ва зичлигининг усиб бориши, хосилдор ер майдонларининг узлаштирилиши ва ишлаб чикарувчи кучларнинг жадаллик билан ривожланиши ахоли жойлашувининг хаётий зарур худудларга булинишига олиб келади. Бундай шароитда чорвадор ахолининг маълум бир кисми хужаликнинг ярим утрок ва чорвачилик шаклига утишга мажбур буладилар. Шунинг учун хам Урта Осиёдаги мил.авв^П^1 асрларга оид кучманчилар ёдгорликлари утрок ахоли худудлари чегараларида (Оролбуйи, шимолий Туркманистон, Зарафшоннинг куйи окими, Помир ва бошк.) жойлашганлиги тасодифий хол эмас.

  1. Давлатчилик келиб чикишига доир назариялар. Давлат шакллари ва бошкарув тизими.

Давлатчиликни урганиш тарихнинг турли даврларида тадкикотчиларни узига жалб этиб келган хамда бу йуналишда турли ёндашувлар ва карашлар пайдо булиб, улар асосида куплаб назариялар ишлаб чикилган. Турли назариялар тарафдорлари узларининг мафкуралари, ёндашувлари ва дунёкарашларига асосланиб уз назарияларини исботлашга харакат килганлар. Ушбу назарияларда хусусий тадкикот, абстракция (мавхум тасаввур), умумий фалсафий усуллар устунлик килиб, муаммонинг тарихий- хукукий жихатларига кам эътибор каратилади. Сунгги йилларда мазкур масалани куриб чиккан олимлар (Р.В.Ртвеладзе, А.Х.Саидов, А.В.Абдуллаев) куйидаги назарияларга таъриф бердилар:
Теология назарияси тарафдорлари: XIII аср, Фома Аквинский, XIX аср Жозеф Местр, ислом мафкураси ва католик черкови.
Бу назария давлатлар т'елиб чикишини итохийлик билан боглайди. Кадимги даврдаёк пайдо булган бу назария илк давлатларнинг диний бошкарув шаклларини (теократик) каттик туриб химоя килади.
Патриархал назария дастлаб Арасту асарларида аосланиб, XIII аср Р.Фильмер томонидан ривожлантирилди.
Унинг тарафдорлари дастлабки давлат бевосита оиладан усиб чиккан деб хисоблайди. Унга кура давлат хокимияти отанинг оила аъзолари устидан хокимлигини белгилаб беради.
Патремониал назария XIX асрда яшаган француз олими
А.Галлер томонидан ишлаб чикилган.
Назария тарафдорлари давлат ерга мулкчилик хукукидан келиб чиккан (патримомум) деб хисоблашади. Яъни, хокимият, ерга эгалик килиш хукукидан бевосита у ерда яшовчи одамларга ёйилади.
Шартномавий назария. XVII-XVIII асрлада кенг ёйилган бу назария тарафдорлари А.Горций, Ж.Локк, Т.Гобс, Ж.Руссо, Д.Дидро, Ш.Монтескье кабилар эди.
Бу назарияга кура давлат - одамлар уртасида тузилган шартнома асосида одамларнинг онгли равишда бирлашишидир. Одамлар шартноманинг кучи билан уз эркинлиги, уз
118
хокимиятининг бир кисмини давлатга берадилар.
Зуравонлик назарияси. Унинг тарафдорлари: Е.Дюринг, Л.Гумилович, К.Каутский хукуксиз ва химоясиз кабилаларнинг кучли ва уюшган кабилалар томонидан босиб олиниши туфайли зуравонлик ёки куч ишлатиш йули билан пайдо булган деб хисоблайдилар.
Ирригация назарияси. Немис олими К.Виттфогель томонидан ишлаб чикилган. Бу назарияга кура, давлатларнинг пайдо булиши, уларнинг бирламчи деспотик шакллари шаркий аграр вилоятларда улкан иншоотлар курилиши билан богланади.
Психология назарияси тарафдорлари: Л.Петражетский,
З.Фрейд, Г.Тард давлатнинг пайдо булиниши инсон психологияси, шахснинг жамоада яшашга эхтиёжи, обрули кишиларни излаш, буйрук бериш ва итоат истаги билан изохлайдилар.
Синфий назария. Тарафдорлари: К.Маркс, Ф.Энгельс,
В.Ленин, Г.Плеханов. Бу назарияга кура, синфлар пайдо булиши ва улар уртасида синфий кураш кескинлашувининг якунидир. Давлат бир синфнинг бошка синф устидан хукмронлик куролидир.
Давлатчилик келиб чикиши масалаларига оид марксча назарияси жамиятда ижтимоий урни баланд булган бой-бадавалт кишилар ва аксинча кашшок синфларнинг пайдо булиши гояси билан богланган.
Ибтидоий жамиятнинг емирилиши ва илк давлатчиликнинг вужудга келиши масаласини урганишда совет даври тадкикотларида синфий назария услубий пойдевор булган. Шу сабабли хам давлат халкдан ажралган холда синфий эзувчи куч сифатида таърифланган. Эксплуатациянинг илк шаклларини куйидаги уч асосий шаклларига ажралиб урганилган: 1. Кулчилик;

  1. Жамоадаги ички эксплуатация; 3. Улпон йигиб олиш ва ижтимоий-иктисодий карамлик.

Совет даврида устунлик килган назарияга кура давлатчиликнинг келиб чикиши омиллари куйидагича тасвирланган:
ХХ аср назарияларига оид Урта Осиёда давлатчиликнинг келиб чикиши сабаблари ва омиллари


Ишлаб чикариш ва ижтимоий мехнат таксимоти
Кушни худудий уруг жамоалари
Ташки харбий боскичлардан химояланиш
Ишлаб чикариш хужаликлари


Ортикча махсулот
Мулкий тенгсизлик
Эксплуатация муносабатлари

Катта патриархал оила жамоаси

Ижтимоий мех

щат таксимоти







Ижтимоий табакаланиш




1

Сунъий сугориш асосида зироатчиликнинг ривожланиши ва ирригация иншоотларининг курилиши

Синфларнинг пайдо булиши

Давлат ту
Узбекистон

Узаро низолар ва курашларга асосланган синфий жамият ва ^ давлатнинг . ужудга келт,
шг.

1ари ва шакллари, бошкарув тизими.
кадимги сиёсий тарихининг долзарб масалаларидан бири илк давлатчиликнинг, шакллари ва бошкарув масалалари хисобланади. Бизга кадар етиб келган ёзма манбалар ушбу муаммоларга мумкин даражада аниклик киритсада, тулик очиб бера олмайди. Археологик манбалар хам ушбу масалалар юзасидан тулалилича тасаввурга эга эмас. Айнан шунинг учун хам давлатчилик тарихи йуналиши буйича тадкикотлар олиб борган ва олиб бораётган олимлар ёзма ва археологик манбаларни узаро киёсий тахлил килиб, дунё тарихидаги давлатчилик жараёнлари тарихи билан солиштирган холда давлатнинг шакллари ва бошкарув масалалари буйича илмий хулосалар беришга харакат киладилар.
Бугунги кунга кадар олиб борилган илмий тадкикотлар натижаларидан маълумки, Узбекистоннинг бутун кадимги даври тарихи мобайнида давлат уюшмаларининг турли шакллари мавжуд булган. Улар орасида пайдо булиш нуктаи назаридан махаллий ва хорижий давлат турлари ажратилади. Махаллий шарт-шароитлар



ва асосларда шаклланиб аста-секин тараккий этган давлатларга Хоразм, Канг, Даван давлатлари киритилса, харбий-сиёсий таъсир ва боскинчилик туфайли пайдо булган давлатларга Ахамонийлар, Салавкийлар, Юнон-Бактрия кабилар киритилади.
VJ
Э.В.Ртвеладзе кадимги Узбекистон худудларидаги илк урта асрларга кадар булган давлатларнинг турлари ва шаклларини куйидагиларга ажратади:

Download 3,05 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   64




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish