Олий таълим тизими педагог ва раҳбар кадрларини қайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини оширишни

 
 

---

75 
 
БИЛИМЛАРНИНГ ТУРЛАРИ 
 
№ 
Билимларнинг 
турлари 
Мазмуни ва моҳияти 
Тест 
топшириғининг 
қийинлик даражаси 
1. Ном 
ва 
исмлар 
ҳақидаги билимлар 
Ўқув 
курси 
мазмунидаги 
буюк 
шахсларнинг исмлари, 
манба, жойлар предмет 
ва жисмларнинг аниқ 
номлари 
Репродуктив даража 
2. Ном ва исмларнинг 
мазмуни ҳақидаги 
билимлар 
Ўқув 
курси 
мазмунидаги 
буюк 
шахсларнинг исмлари, 
манба, жойлар предмет 
ва жисмларнинг аниқ 
номларининг 
маъносини англаш 
Репродуктив даража 
3. Фактик билимлар 
Фактик билимлар ўқув 
курси 
мазмунидаги 
назарияни бойитиш ва 
тўлдириш 
мақсадида 
берилади. 
Репродуктив даража 
4. Таърифлар
Таърифларни 
ёдлаш 
эмас, 
балки 
унинг 
мазмун-моҳиятини 
англаш, 
назарий 
тайёргарлик 
даражасини 
аниқлаш 
учун зарур
Продуктив даража 
5. Таққослаш 
ва 
қиёслашга 
доир 
билимлар 
Ўқув курси мазмунига 
биноан, 
объектларни 
таққослаш, ўхшашлик 
ва фарқли томонларни 
аниқлаш, 
умумлаштириш орқали 
оптимал 
вариантни 
Продуктив даража 
Қисман-изланишли 

---

76 
танлаш 
6. Бир-бирини 
инкор 
этиш ва зиддиятли 
билимлар 
Ўқув 
курси 
мазмунидаги 
муайян 
ғоя ва гипотезаларнинг 
инкор 
этилиши, 
зиддиятларни бартараф 
этиб, умумий хулоса 
ясаш имконини беради
Продуктив даража 
Қисман-изланишли 
Креатив даража 
7. Ассоциатив 
билимлар 
Муаммоли вазиятларни 
ҳал 
этиш 
орқали 
ижодий фикр юритиш, 
ижодий 
фаолият 
тажрибаларини эгаллаш
Қисман-изланишли 
Креатив даража 
8. Классификацияга 
доир билимлар 
Мазкур 
билимлар 
умумлашган, тизимли 
билимларни 
эгаллаш 
имконини 
беради. 
Тизимли билимлар ўқув 
курсининг 
асосий 
тушунчалари 
ва 
қонуниятларини тўғри 
талқин 
қилиш 
имконини беради. 
Продуктив даража 
Қисман-изланишли 
Креатив даража 
9. Сабаб-оқибат 
муносабатлари 
ҳақидаги билимлар 
Талабалар 
томонидан 
воқеа ва ҳодисаларнинг 
келиб 
чиқиш 
сабаблари,оқибатлари 
ҳақида фикр юритиш 
имконини беради.
Продуктив даража 
Қисман-изланишли 
Креатив даража 
10. Жараён, алгоритмик 
билимлар 
Кўникма 
ва 
малакаларни 
аниқлаш 
имконини беради. 
Продуктив даража 
Қисман-изланишли 
11. Технологик 
билимлар 
Ишлаб 
чиқариш, 
педагогик жараёнларни 
технологиялаштиришга 
оид 
билимлар 
ва 
алгоритмларни аниқлаш 
имконини беради.
Продуктив даража 
Қисман-изланишли 
Креатив даража 

---

77 
12. Эҳтимолликка 
асосланган 
билимлар 
Ўқув 
курси 
мазмунидаги гипотеза 
ва 
назарияларни 
исботлаш 
орқали 
ижодий фикр юритиш, 
ижодий фаолият тажри-
баларини эгаллаш 
Продуктив даража 
Қисман-изланишли 
Креатив даража 
13. Абстракт билимлар Идеаллаштирилган ёки 
муайян даражада қабул 
қилинган 
тушунчалар 
ва объектлар ҳақидаги 
билимлар 
Продуктив даража 
Қисман-изланишли 
Креатив даража 
14. Методологик 
билимлар 
Билимларни ўзлашти-
риш 
жараёни, 
фаолиятни 
самарали 
ташкил этиш, атроф-
муҳит ва ижтимоий 
шароитни ўзгартириш 
методлари 
ҳақидаги 
билимлар 
Репродуктив
Продуктив
Қисман-изланишли 
Креатив даража 
 
Тестология фани атамаларининг изоҳлари
Тест топшириғи-
ўқув курсини ўқитишдан кўзда тутилган ўқув 
мақсадлари асосида муайян кўринишда шакллантирилган, талабалар учун 
бир хил шароитда ўтказиладиган, амалиётга жорий этиш натижасини 
сифат ва миқдор жиҳатдан таҳлил ва тавсиф қилиш имконини берадиган, 
синалувчининг ўқув курсини ўзлаштирганлик даражаси тўғрисида аниқ 
хулоса чиқариш имконини берадиган дидактик восита.
Адаптив тест
-талабаларнинг ўқув курслари бўйича ўзлаштирган 
билим, кўникма ва малакаларини компьютерда ўтказишга мўлжалланган 
тест топшириқлари бўлиб, уларга тавофутлаб ёндошиш имконини беради. 
Ушбу жараённи амалга ошириш учун ўқитувчи ўқув курси материаллари 
бўйича қийинчилик даражаси турлича бўлган тест топшириқлари банкини 
яратиши, уни компьютер хотирасига жойлаштириши лозим. Тест 
топшириқлари синови жараёнида тестлар экранда кетма-кет намоён бўлиб, 
дастлаб репродуктив, продуктив, талабаларнинг тайёргарлик даражасига 
мувофиқ (стандарт талаблари назарда тутилмоқда), қийинчилик даражаси 
қисман-изланиш ва креатив бўлган топшириқлар берилади. Ушбу тест 

---

78 
топшириғи талабаларнинг ўзлаштирган билим, кўникма ва малакаларини 
назорат қилиш ва баҳолашда маълум аниқликдаги натижани беради. 
Тест топшириғининг альтернатив шакллари-
ўқув курси бўйича 
талабалар томонидан ўзлаштирган билим, кўникма ва малакаларини 
аниқлаш мақсадида турли (очиқ, ёпиқ) шаклда, қийинчилик даражаси 
ортиб борувчи тест топшириқлари вариантлари ҳисобланади. Агар 
альтернатив шакллари валидлиги юқори бўлса, тест синовидан олинган 
натижалар тест топшириқларининг қайси вариантидан фойдаланишга 
боғлиқ бўлмайди. Ўқитувчи тест топшириқларининг вариантларини 
шакллантиришда уларнинг миқдор ва мазмун жиҳатдан тенг қийматли 
бўлишига эътибор қаратиши зарур. 
Тест топшириқларини апробациядан ўтказиш-
ўқув курси бўйича 
талабалар томонидан ўзлаштирган билим, кўникма ва малакаларини 
аниқлаш мақсадида тузилган тест топшириқлари амалиётга қўллашдан 
олдин муайян гуруҳларда апробациядан ўтказиш, уларни амалиётда 
қўллаш учун зарурий шарт саналади. Апробация олинган натижалар 
миқдор ва сифат жиҳатдан таҳлил қилиниши, талабалар томонидан йўл 
қўйилган типик камчиликларнинг олдини олиш чора-тадбирларини 
белгилаш, мабода тест топшириқларининг жавобларида хатоликлар бўлса, 
уларни бартараф этиш имкониятини беради. 
Ўқув курси бўйича маълумотлар базасини шакллантириш- 
ўқитувчи ўзи ўқитадиган курс бўйича боблар ва мавзулар бўйича аввал 
саволлар тўплами ва уларнинг жавоблари, кейин савол ва жавобларни боб 
ва мавзулар бўйича рақамлаб чиқиши, ушбу рақамлар асосида тест 
топшириғи ва уларнинг паспортини шакллантириши лозим. Ушбу 
материаллар мажмуаси маълумотлар базасини ташкил этиб ва ўқув курси 
бўйича ишлаб чиқилган ўқув-методик мажмуанинг асосий таркибий қисми 
саналади. Ўқитувчи маълумотлар базасидан ўрин олган тест 
топшириқларини саралаб, уларни жорий, оралиқ ва якуний назоратда 
фойдаланиш мақсадида гуруҳлайди. 
Ўқув курси бўйича тест топшириқлари банки-
битта ўқув курси 
бўйича 
турли 
муаллифлар 
томонидан 
шакллантирилган 
тест 
топшириқлари ўқув мақсадларга мувофиқ, умумий тартибга солинган, 
апробациядан ўтказилган, қийинчилик даражаси турлича бўлган тест 
топшириқлари мажмуаси бўлиб, талабаларнинг тайёргарлик даражасини 
объектив назорат қилиш ва аниқлаш имконини берадиган дидактик восита.