Олий таълим муассасаларининг ўзбек тили ва адабиёти бакалавриат йўналиши таълим дастурида талабаларга миллий қадриятларимиздан бўлган ўзбек шевалари тўғрисида илмий-амалий билимларни бериш кўзда тутилган

қɔннъ, уннъ, буннъ, бърмəттə
(қорни, ўрни, бурни, бир марта). Бу 
кўпроқ қарлуқ лаҳжасига оид шеваларда учрайди. Шеваларда [р] 
ундошининг тушиб қолиш ҳодисаси ҳам учрайди. Бу ҳодиса Навоий, 
Тошкент шевасида кенг кўламдадир: 
дəстъхɔн (дастурхон), бɔ: мъ (борми), 
бънəсə (бир нарса), чəх
каби. Бухоро диалектида эса тўлиқ талаффуз 
этилади: 
чарх, чарм
 
[к]
- саёз тил орқа, портловчи ундош товуш бўлиб, сўзнинг ҳамма 
бўғинларида келади: 
көйлəй, əкə, кеттъ
каби. [к] ундош товуши сўзнинг 
ўзагида, қўшимчасида 
[й]
ундош товушига ўтади. Навоий, Тошкент вилоят 
шеваларида [
к>й] 
ҳодисаси кенг қўлланилади: 
бълəй, тълəй, йəхшълъй, 
элəй. 
Бухоро диалектида 
[к] 
ундоши тўлиқ талаффуз этилади: 
юрак, курак, 
бўлак 
каби.
Ўзбек шеваларида [
к>г]
ҳодисаси ҳам учрайди: 
жъйəг, бөлəг, суйəг, 
йетəйлəп
( ад. орф. 
жийак, бўлак, суяк, етаклаб). 

---

36 
 [г]
- саёз тил орқа портловчи ундош товуш бўлиб, сўзнинг барча 
бўғинларида кела олади. Ўзбек шеваларида 
[г>й
] алмашиниши учрайди: 
съйър, тейърмɔн, нимəйə, ъйнə
(ад. орф. 
сигир, тегирмон, нимага, игна
).
 [ӊ] (нг) 
- тил орқа, бурун, сонор ундоши. Бу ундош товуш сўзнинг 
ўртасида ва охирида келади: 
көӊъл (кўнгил), оӊ, маӊ (олинг). 
 ӊ
ундоши қўшимча товуш (г ёки к) билан айтиладиган қоришиқ 
ундошдир. Сўз ўзак-негизининг охири 
[ӊ]
ундош билан тугаганда -
га, -ган
қўшимчалари қўшилса, такрорланувчи 
[ӊӊ]
ундоши талаффуз этилади: