Олий таълим муассасаларининг ўзбек тили ва адабиёти бакалавриат йўналиши таълим дастурида талабаларга миллий қадриятларимиздан бўлган ўзбек шевалари тўғрисида илмий-амалий билимларни бериш кўзда тутилган

сенга – сəӊӊə, бўлинган – болъӊӊəн
. 
[ӊ]
фонемаси шарт-истак феъли 
кўрсаткичи ва эгалик қўшимчалари билан келганда баъзан [й] билан 
алмашади. 
ɔлсəӊӊъз~ɔлсəйъз, əйсəӊӊъз
каби.
 [ч
] – тил олди, жарангсиз, қоришиқ ундош. Сўзнинг ҳамма 
бўғинларида ҳам кела олади: 
чəппə, чɔл, ъчəк, қълъч. 
Ўзбек шеваларида 
[ч] фонемаси [ш] фонемасига ўтади: 
учта-уштə
, 
учди-уштъ, чўмич-
чөмъш
. 
[ч>ш]
ҳодисаси бошқа шеваларда, чунончи Жиззах ва Шаҳрисабз 
шеваларида ҳам учрайди.
 [қ]
–портловчи, жарангсиз, чуқур тил орқа ундоши. Сўзларнинг барча 
бўғинларида кела олади. 
Қърқ, қъз, йəқън. Қипч. тамақ, булақ 
каби. 
Сўзнинг ўзаги [қ] фонемаси билан тугаганда, қўшимча қўшилса [
қ>ғ]
ҳодисаси юз беради: 
қъшлɔғъм, ўртɔғъм, бɔшлъғъм
каби. 
[қ]
товушининг 
сўз охирида 
[ғ]
га ўтиши Тошкент, Наманган, Марғилон, Навоий вилоят 
шеваларида учрайди: 
қъшлɔғ//қъшлɔ: йɔғ, бɔтқɔғ, пъшлɔғ
каби. Қипчоқ 
шеваларида сўзнинг охирида 
[қ]
ундошининг тушиб қолиши ҳам учрайди: 
аччы, сары, қатты. [қ]
фонемасининг 
[х]
фонемасига ўтиши ҳам мавжуд: 
тохсəн, сəхлəш. Бɔбɔм
тохсəнгə кърɔптълə// бувəм тохсəнгə 
кърəйəптълə. 
 [ғ]
- чуқур тил орқа ундош, сирғалувчи товушдир. Сўзнинг ҳамма 
бўғинларида кела олади. 
ɔғър, ғɔлъп
; қипч. 
алған, бɔйнағы. 
Баъзан қипчоқ 
шеваларида [ғ] товуши тушиб қолади
: о: лъ (ўғли), ɔ: ур (оғир), о: ры
(
ўғри) 
каби. Барча қипчоқ шеваларида 
[ғ>в
] ҳодисаси учрайди, бу қипчоқ 

---

37 
шеваларига хос ҳолатдир: