Олий таълим муассасаларининг ўзбек тили ва адабиёти бакалавриат йўналиши таълим дастурида талабаларга миллий қадриятларимиздан бўлган ўзбек шевалари тўғрисида илмий-амалий билимларни бериш кўзда тутилган

пɔйъч
- оёқ кийимсиз, 
пойабзалсиз; 
лъкчоп
- бир учига пахта ўралган чўп.
Юқорида келтирилган жуда кўплаб диалектал сўзлар узоқ вақтлардан 
бери қўлланилиб келинган қадимий сўзлардир. Бундай диалектал сўзлар 
ўзбек адабий тилининг луғат таркибига эҳтиёж туғилганда қабул қилинса, 
адабий тилнинг луғат таркиби бойиб боради.
Адабий тил ва шевада шаклан ўхшаш, аммо маъноси ўзга сўзлар. 
Ўзбек шеваларининг лексик таркибидан жой олган бир қатор лексик 
бирликлар адабий тилдаги сўзларга шаклан ўхшасада, уларнинг 
маъноларида фарқлар мавжуд. Халқ шеваларига хос лексик бирликларнинг 
адабий тилдагидан маънода фарқланиши сўз маъноларининг тараққиёти 
билан боғлиқ ҳодиса. Бундай диалектал сўзлар қуйидаги кўринишларга эга: 

---

138 
а) ўзбек адабий тилидаги айрим сўзлар шеваларда ҳам кўп маъноли бўлиб, 
шевадаги сўзлар янги қўшимча маъно англатади. Масалан: Ўзбек адабий 
тилида 
бўз
сўзининг бир неча маъноси қайд этилган. Шеваларда 
бўз
сўзининг юқорида қайд этилган маъноларидан ташқари яна бошқа 
маънолари қўлланилади
. Бөз йъгът-бақувват йигит; бөзоқ эчки
каби.
Шевада 
гəшт
сўзи - охири, тугаш пайти маъноларида ишлатилади. 
Адабий тилда 
гашт 
[ф-т] - бирор иш, табиат манзараси, сайр-томоша, давр-
даврон ва ш. к. олинадиган эстетик завқ маъносида қўлланилади. 
Гўйянда
лексемаси адабий тилда ҳофиз, ашулачи маъносини ифодалайди. Шеваларда 
гойəндə 
- ўлим маросимларида ўлган кишини йўқлаб айтиб турувчи аёл. Бу 
кўпроқ икки тилли шеваларда учрайди; ўзбек адабий тилида 
ғорə 
-сўзининг 
бир нечта маънолари қайд этилган. Шеваларда бу сўз- қўйлар турадиган 
жой маъносини билдиради: 
қойлəрнъ ғорəгə қəмə
. Шевада 
ъркътдəй
сўзи 
бақувват маъносида қўлланилади. Адабий тилда иркит - кир, ифлос 
маъноларини ифодалайди. Бу сўз шеваларда яна бошқа маънода 
қўлланилади. чоғ. : Жўш. иркит 

айрон халта. Ўзбек тилининг изоҳли 
луғатида ланг сўзининг икки маъноси берилган: 1) ланг [ф-т] эск. чўлоқ, 
оқсоқ; 2) ланг: ланг очиқ, кенг очиқ, катта очиқ. Шеваларда ланг сўзининг 
бу маъноларидан ташқари, яна бошқа бир маъноси ҳам мавжуд. Умумий 
равишда тарқалган касаллик -