Олий таълим муассасаларининг ўзбек тили ва адабиёти бакалавриат йўналиши таълим дастурида талабаларга миллий қадриятларимиздан бўлган ўзбек шевалари тўғрисида илмий-амалий билимларни бериш кўзда тутилган

вəрəжə 
титроқ. Қаттъ шəмɔллəгəнъ учун вəрəжə қълəйəптъ.
жɔз, чɔғърчə 
ўғир 
жузгəн 
// 
жувшан 
ўтин, ёвшан 
жəк 
оғиз сути 
Қонуқ – 
меҳмон. Ёзма ёдгорликларда ҳам қонуқ сўзи қўлланилган. М. : 
бiр қарiб ман манқа бу кун кеча қонуқi барiнлар, бу еwда jаmаjiн. Мен бир 
йўловчиман, менга бу кеча меҳмонликка жой беринглар, шу ерда қолайин 
(“Тафсир”, 1963, 212, 46).
б) ҳаракат маъносини ифодаловчи диалектал сўзлар 
Шевада 
Адабий тилдаги муқобили 
дɔръғмɔқ 
Сиқилмоқ 
жъйнəмɔқ
- 
 
Йиғиштирмоқ 
ҳəпɔзъ тушмɔқ 
сувда сузмоқ 
ъдрəмɔғ 
меванинг сувда қолиб бузилиши 
қундɔқлəмɔқ 
йўргаклəмɔқ 

---

135 
в) белги маъносини ифодаловчи диалектал сўзлар 
Шевада 
Адабий тилдаги муқобили 
əлдəркосə 
алдоқчи, у əлдəркосə бɔлə 
дəммəл 
бесўнақай кишиларга нисбатан ишлатилади 
сулəмəсө қъ 
ишёқмас, дангаса, ландавур 
хътмър // хътмур 
бахил, ичи қора 
ҳөкмɔн 
айнан, ҳақиқатдан 
Юқорида келтирилган диалектал сўзларнинг мавжудлиги умумхалқ 
ўзбек адабий тили лексик системасида шевалар лексикасининг тутган ўрни- 
ни белгилашда алоҳида аҳамият касб этади. Юқоридаги келтирилган 
диалектал сўзлар эҳтиёж туғилган ҳолларда адабий тилдаги муқобил 
сўзнинг синоними сифатида келиб, синонимик қатор ташкил қилиши 
мумкин: 
ялпиз – ҳулвуй // ҳулбуй, пъдəнə; тўғон - бəнт, дəрғəт; лўмбоз - 
ғулəнгър; лунж – урт; бахил –хътмър 
каби. Бундай ҳолда адабий тил 
луғавий таркиби яна янги сўзлар билан бойийди.
Адабий тилда муқобили йўқ сўзлар. 
Ўзбек шеваларида ўзининг 
фонетик ва морфологик таркиби жиҳатидан, шакл ва маънода 
фарқланадиган бир қатор диалектал сўзлар борки, уларнинг ўзбек адабий 
тилида муқобили учрамайди. Шевалардаги адабий тилда учрамайдиган 
бундай сўзларни икки гуруҳга ажратамиз:
1)
Адабий тилда муқобили йўқ диалектал туб сўзлар; 
2) Адабий тилда муқобили йўқ диалектал ясама сўзлар.