Олий таълим муассасаларининг ўзбек тили ва адабиёти бакалавриат йўналиши таълим дастурида талабаларга миллий қадриятларимиздан бўлган ўзбек шевалари тўғрисида илмий-амалий билимларни бериш кўзда тутилган

бештɔш
ўйини мавжуд бўлган, ҳозир 
ҳам бу ўйин ўйналади, бу ўйин унинг аввалги номи билан сақланган. Беш ва 
тош сўзларидан тузилган 
бештɔш
қўшма сўзи таркибидаги беш ва тош 
сўзлари ҳозирги адабий тилимизнинг луғат таркибида бўлса ҳам, лекин 
уларнинг қўшилувидан ҳосил бўлган сўз адабий тилда йўқ. Яна қуйидаги 
мисолларни келтириш мумкин: 
келънбəрмɔғ
- узум навининг бир тури 

---

137 
б) Қўшма сўзнинг I-компоненти ўзбек адабий тилида маълум, 2-
компоненти фақат шевалардагина учрайди. 
дəйрɔвɔт - 
даёнинг қирғоғи, 
лаби, ёқаси маъноларида қўлланилади. 
чɔйгəрдɔн 
- тўйларда суюқ 
овқатларни сузишда, сув ичишда ишлатиладиган узун дастали рўзғор 
асбоби.
Шеваларда ҳозирги ўзбек адабий тилида бутунлай учрамайдиган 
диалектал сўзлардан ташқари, адабий тилда ишлатилмайдиган морфемалар, 
лексик бирликлар мавжудки, бу мазкур шеваларнинг лексик имкониятлари 
кенглигидандир. Ўзбек адабий тилининг луғат таркибида учрамайдиган 
шевага хос бўлган яна қуйидаги лексик бирликларни келтиришимиз 
мумкин. Масалан:
мɔйлъқ
- сочиқ (қипчоқ) Нав. в. ш; Ж. Қозоғистон майчачық; 
култəпешəк 
- ўрта ва кекса ёшдаги аёлларнинг киядиган бош кийими 
озбърчълък, ɔтəтоп, ɔнəтоп
- яқин қариндош уруғлар; 
шувурғɔнъ
- 
узум навининг бир тури; 
бештъ
- узум навининг бир тури; 
ҳɔжъхɔнъ - 
эртапишар олма. Бɔғъмъздə ҳɔжъхɔнъ ɔлмəлə коп; 
търɔмɔйъ - 
кузда 
пишадиган, қиши билан сақланадиган олма; 
пəрдевɔр
- уй деворлари пахса 
ёки ғиштдан қилиниб, болор қўйилганда атрофи ярим пахса, пəрдевɔр 
қилинади; 
чəнғəлɔқ
- пахтаси олинган ғўза пўчоғи;