Олий таълим муассасаларининг ўзбек тили ва адабиёти бакалавриат йўналиши таълим дастурида талабаларга миллий қадриятларимиздан бўлган ўзбек шевалари тўғрисида илмий-амалий билимларни бериш кўзда тутилган

[-ынгыз
] шакли билан бирга [-
ынгыс] 
шакли ҳам 
ишлатилади. Бу кўпроқ қипчоқ лаҳжасига оид шеваларда қўлланилади
: 
гунаҳынгыз, балангыс, кытабынгыс
каби. Эгалик қўшимчасининг 
-
ынгыз // -ынғыс
вариантлари Бухоро, Самарқанд, Фарғона, Наманган ва 
Қозоғистон, Туркманистон қипчоқ шеваларида кенг тарқалган. Шунингдек, 
Жўш шевасида ҳам +з ва +с ундошлари параллел ишлатилади. (з // 
с) 
ватамис // ватамиз (отамиз ), йешигингиз //
йешигинғис 
каби. Бу 
фонетик ҳодиса Бахмал, Найман, Манғит шеваларида ҳам учрайди. Эгалик 
категорияси қипчоқ лаҳжаларида ҳам белгисиз келади
: силарди ашхана, 
силарди вуй
каби.

---

48 
Ўзбек шеваларида қарашлилик маъносини ифодалаш учун от 
характеридаги сўзларга -
нькь, дькь, -ькь
қўшимчалари қўшилади. 
Масалан: 
менькь, укамнькь, калхоздькь, гуллькь
каби.
Ўзбек шеваларида келишик шакллари.
Ўзбек шеваларида келишик шаклларининг қўлланишида ҳам ўзига хос 
хусусиятлар учрайди. Ўзбек адабий тилидагидек, ўзбек халқ шеваларида 
ҳам келишик категорияси отни ёки отлашган сўзни бошқа гап бўлаклари 
билан грамматик жиҳатдан боғлаш ва синтактик жиҳатдан алоқага 
киргизиш вазифасини бажаради. Ўзбек адабий тилидагидек, ўзбек 
шеваларида ҳам келишиклар олтита бўлиб, ҳар бирининг ўзига хос 
кўрсаткичлари бор. Ўзбек халқ шеваларининг кўпчилигида олтита 
келишикнинг тўртта кўрсаткичи бор. Бунда қаратқич ва тушум 
келишиклари бир шаклда, яъни тушум келишиги шаклида келади. 
Шунингдек, жўналиш ва ўрин-пайт келишиклари ҳам аралаш ҳолда 
қўлланилади. Бу кўпроқ Навоий, Самарқанд, Бухоро, Қарши шеваларида 
учрайди. Мазкур келишикларнинг кўрсаткичлари бир хил бўлса-да, лекин 
уларнинг ҳар бири мустақил келишик ҳисобланади. Чунки улар қўлланиши, 
вазифалари, маъно хусусиятлари билан ўзаро фарқланади. Ўзбек 
шеваларида ҳам бош келишикнинг кўрсаткичи йўқ. Қаратқич келишигининг 
шевалараро турлича қўшимчалар билан келишини кўрамиз. Шеваларда 
қаратқич келишиги