Олий таълим муассасаларининг ўзбек тили ва адабиёти бакалавриат йўналиши таълим дастурида талабаларга миллий қадриятларимиздан бўлган ўзбек шевалари тўғрисида илмий-амалий билимларни бериш кўзда тутилган

[ы]
фонемаси лабланмаган, тил орқа унли бўлиб, барча туркий тилларда 
учрайди. Қипчоқ лаҳжасига оид шеваларда 
[ы] 
фонемасининг қўлланиши 
кенгроқ. 
Айтың, келың, бөлдыңызмы. [ы]
фонемаси ҳамма вақт хам 
ўзининг тил орқа ҳолатини сақлайвермайди. Бу фонема 
[й, ш, ч, дж] 
товушлари билан бирга келганда [ъ] товушига мойил талаффуз қилинади: 
буқчайъп; джъл, джъладъ; чърағым, шъпрынды 
каби.
[ə > ъ]
ҳодисаси қишлоқ шеваларида учрайди: 
тəшлъйдъ, ъшɔнмъйдъ
каби.

---

118 
Ундош фонемаларнинг алмашиниб ишлатилиш ҳодисаси қипчоқ 
лаҳжасида кенгроқ.
[п > в]
ҳодисаси: 
чɔв
(чоп), 
тɔв
(топ), 
йɔвуп
(ёпиб), 
тевə 
(тепа) каби. 
Сўз бошида 
[й]
нинг 
[дж]
га ўтиши 
(й >дж) : джол < йол, джəнғɔқ < 
йɔнғɔқ, джаман < йаман // ёмон
каби.
[з]
ундош фонемасининг 
[й]
га ўтиши ўзбек шеваларида ҳам учрайди: 
сойлɔдъм
(сўзладим).
 [ш]
фонемасининг баъзан 
[с]
товуши билан алмашиниши қозоқ ва 
ўзбеклар яшайдиган жойлардаги ўзбек шеваларида учрайди: 
бɔсъ 
(боши), 
бɔсɔқ 
(бошоқ), 
тəскъл
(ташкил) каби.
Қипчоқ лаҳжасида 
[н (нг) ]
фонемаси сўзнинг охирида келганда чўзиб 
талаффуз этилади ва сўз қисқариб талаффуз қилинади: 
оң
(олинг), 
кең
(кенг 
< келинг) каби.
[ғ]
фонемаси ҳам 
[г]
ва 
[в]
товушлари билан алмашиниб қўлланилади 
[ғ > г]: бɔйнағъ, алған; [ғ > в]
: