Oligofrenopsixologiya surdopsixologiya logopsixologiya tift opsixot ogtya

2. Shaklda paypaslash — gaptika. 
N arsa va obyektlarni faol ra- 
vishda paypaslash - gaptika deyiladi. Bunday idrok etishning teri 
m exanik va harakat analizatorlarining o'zaro ham korlikda, integra- 
tiv faoliyati yotadi. Faol paypaslash jarayonida predm et va obyekt- 
larning fazodagi hajmi, belgi va m unosabatlari, moddiy dunyosi- 
ning jismiy mohiyati yetarli va faol tekshiriladi, aniqlanadi.
3. H ar xil asboblar vositasida narsa va obyektlarni sezish — idrok
etish. 
Bunga ko'r va ko'zi ojizlarning hassa yordam ida joyni va 
yo'nalishni aniqlash yoki grifel yordam ida relyefli-nuqtali shriftni 
o'qishni misol qilib ko'rsatsa bo'ladi. K o'rlar va zaif ko'ruvchilar 
joyn ing past-balandligi, yum shoq-qattiqligini va boshqa xossalarini, 
yerning relyefini oyoq kiyimi yordam ida sezadilar.
Inson faoliyatining asosiy turlari: o'y in , o'qish va m eh n a t j a r a ­
yonida paypaslab sezishning o 'r n in i hech narsa bosa olmaydi 
(hatto ko'ruv sezgisi ham). S haxsning paypaslab sezish qobiliyati 
ko'rlikni kompensatsiya qilish n ing asosiy vositalaridan h iso b la n a ­
di. H atto, so g 'lo m lard a h am qo'l bilan ish bajarilganda, paypaslab 
sezish asosiy b oshqaruv vazifalarini bajaradi. Ko'rlarda paypaslab 
sezish bilish va n azorat qilish vazifasini bajaradi. A m m o , pay­
paslab sezish ko 'rish nin g o 'r n in i bosa olmaydi. B irin c h id a n , teri, 
m u sk u l-b o 'g 'in sezgisi n a rsa larn in g h a m m a belgisini o'zida aks 
ettira olmaydi. Ik k in c h id an , paypaslab sezishda tekshirish doirasi 
chegaralangandir.
Shunga q ara m asd a n paypaslab sezish atrof- olam va tashqi m uhit 
haqida ko'rlarga z a ru r m a ’lum otlarni olishga yordam beradi.
227

---

Savol va topshiriqlar
1. Ko'rlarda idrokning qanday xususiyatlari kuzatiladi?
2. Z a if ko'ruvchi shaxslarda idrok xususiyatlari qanday bo'ladi?
3. Idrokni korreksiyalashning qanday imkoniyatlari mavjud?