|
1.2. Oligofrenopsixologiya fanining yuzaga kelish tarixi
M a’lum ki, h a r bir fan o‘zining yuzaga kelish, rivojlanish, taraqqiy
qilish tarixiga, qonuniyatlariga ega. Shu singari aqli zaif bolalar psixo
logiyasi fani ham m a’lum rivojlanish tarixiga ega. Aqli zaif bolalarn
ing ruhiyatini o'rganishning m um kinligi va zarurligi, ularni o'qitish,
tarbiyalash kerakligi, tibbiyot, xususan psixiatriyaning rivoji bilan uzviy
bdg‘liq. X V III asr oxirlari X IX asr boshlarida aqli zaif bolalarni davo-
lash, tarbiyalash, o‘qitishga oid m a’lum ijobiy qarashlar yuzaga keldi
va shakllana boshladi. Shuni eslatib o‘tish joizki, aqli zaiflar ta ’lim -
tarbiyasi' m asalalari dastlab, asosan aqliy nuqsoni og‘ir darajadagi bo
lalar ustida boshlangan. N isbatan yengil darajadagi aqli zaif bolalarni
o'rganish, davolash, tarbiyalash m uam m olari birm uncha keyinroq,
X IX asrning ikkinchi yarm idan o ‘rganila boshlangan. 1858-yilda rus
pedagogi N. A. Dobrolyubov tom onidan aqli zaif bolaning o‘ziga xos
xususiyatlari ochib berildi. U ning ko‘rsatishicha, «faollikning pastli-
gi», «sekin idrok qilish», «quruq yodlashning ustunligi», «bir xildagi
harakatlar», «yangi sharoitlarga yom on moslashish», «bilimlarini to‘g‘ri
ishlata olmaslik» - aqli zaif bolalarga xos xususiyatlar ekan.
X IX
asr ik k inchi yarm i XX asr bo sh larid a R ossiyada aqli z a if
bolalarni o ‘rganuvchi, davolovchi, tarbiyalovchi, bilim beruvchi
q ato r davolash, tarbiyalash m u assasalari o ch ila bo sh lan d i (R iga,
Peterburg, M oskva, Kiyev shah arlarid a). 1910-yiIda M oskvada aka-
singil P o sto v sk iy larb o sh lang ‘ich bilim y urti qo sh ida aqli z a if bolalar
7
uchu n yordam chi sin flar ochdilar, h am d a bolalarni o 'rg an ish
u chu n eksperim ental psixologik kabinet tashkil qildilar. 1911-yilda
shifokor-psixiatr, professor G .I. R ossolim o M oskvada b o lalar psixo-
logiyasi va nevropatologiyasi in stitu tin i ochdi va bu yerda aqli zaif
bolalar ru h iy atin in g o'ziga xos to m on lari o ‘rganila bosh land i. Aqli
z a if bolalarni o ‘rganishda 1915-yilda G.Y. T ro sh in n in g «Tarbiya-
nin g antropologik negizi, norm al va anom al bolalar psixologiyasini
qiyoslash» nom li a sarin in g chop etilishi m u h im aham iyat kasb etdi.
G .Y .T roshin rivojlanishida nuqsoni bo'lgan bolalarga yordam be-
rishda faol qatnashdi. 1906-yilda G .Y .T roshin boshchiligida davo-
lash m aktabi tash k il etildi va bu yerda anom al bolalar uchun ch uq u r
ilm iy bilim lar berish m asalalariga e ’tib o r qaratildi. G.Y. T ro sh in n in g
asosiy o‘rganish predm eti — aqli z a if bolalar edi. D efektologiyaning
fan sifatida shak llan ish id a G .Y .T roshin to m o n id an ilgari surilgan
va asoslangan n o rm al va nuqsonli bola rivojlanish qonuniyatla-
rin in g um um iyligi to ‘g‘risidagi fikrlari k atta aham iyat kasb etadi.
«M antiqiy no rm al va n u q so n li bolalar o 'rta sid a farq yo‘q. Unisi
h am , bunisi h am inson, unisi h am , bunisi ham bola, unisi ham ,
bunisi ham bir qonuniyat b o 'yich a rivojlanadi». G .Y .T roshin n o r
m al rivojlanayotgan va nuqsonli bo lan in g psixologik rivojlanishini
solishtirishga asoslangan bola rivojlanishining psixologik tah lilig a
yondashishn in g asosini yaratdi. U ning fikrich a, nuqsonli bolani
o ‘rganish inson tab iatin i anglashga yordam beradi va psixologiya-
ning rivojlanishiga bebaho hissa qo'shadi.
1920-yillardan boshlab m axsus psixologiya, xususan aqli z a if b o
lalar psixologiyasi m ustaqil fan sifatida o ‘quv darajalariga kiritildi.
Shu davrdan boshlab bu m u am m o davlat aham iyatiga ega b o lg a n
ish lar tizim iga kiritilib, alohida e ’tib or berila boshlandi. 1925-yil-
da M oskvada eksperim ental defektologiya instituti tashk il etildi.
L.S. Vigotskiy (1896—1934) rahbarligida aqli zaif bolalarni o ‘rganish
ishlari boshlab yuborildi. Yetuk psixolog L.S. Vigotskiy m axsus psi
xologiya sohasida ju d a katta nazariy m eros qoldirdi ham da haqli ra-
vishda oligofrenopsixologiyaning asoschisi hisoblanadi. 1935-yildan
aqli z a if bolalar ru h iy atin i o ‘rganuvchi laboratoriyani L.V. Zankov
boshqara boshladi. B ir n echa yillar m obaynida L.S. Vigotskiy bilan
ham korlikda ishladi. L.V. Z ankov aqli zaif bolalar xotirasini rivojlan-
s
V
tirish m u am m o la rin i ishlab chiqishga k atta hissa q o ‘shdi. 1943-yilda
m avjud b o'lg an eksperim ental defektologiya in stituti Defektologiya
ilm iy tekshirish institutiga aylantirildi. Institutga T.A. Vlasova 1985-
yilga q a d a r rahb arlik qildi.
Aqliy jih a td a n z a if bolalar psixologiyasini rivojlantirishga J.I. Shif,
G .M .D u ln e v , B .I.P in sk iy, S.Y. R ubinshteyn kabi o lim lar ham katta
hissa qo'shdilar.
O lzbekistonda oligofrenopsixologiyaning nazariy va am aliy
rivojlanishiga b ir qan cha pedagog, psixologlar k atta hissa qo'shdilar.
U ru sh d an keyingi davrda Respublika m ao rif vazirligining «Nuqsonli
bolalar u m um iy m ajburiy ta ’lim n i ta ’m in lash choralari to ‘g‘risida»
qarori qabul qilindi. Shu bilan bir qatord a respublikaning turli vilo-
yat va sh ah arlarida aqliy rivojlanishi orqada qolgan bolalar uchun
m aktab, m a k ta b -in te rn a tla r tash k il etila boshlandi. M axsus m ak-
tab lar u ch u n oliy m a’lum otli m utaxassislar tayyorlash ishi m arkaziy
O siyoda b irinch i b o ‘lib, 1967-yilda Toshkentdagi N izom iy nom li
pedagogika instituti Pedagogika va psixologiya fakulteti qoshida
boshlan di. Shu in stitu tn i bitirgan o ‘zbek o lim la rid a n G ‘.B .S ho-
um arov, K.Q. M am edov va G . Berdiyevlar m axsus psixologiya fa
n in in g rivojlanishiga k atta hissa qo‘shib kelm oqdalar. U lar tom o ni-
dan m axsus psixologiya faniga oid uslubiy tavsiyalar, o'quv-uslubiy
q o 'llan m alar, d arsliklar, m onografiyalar yaratilgan.
G ‘.B. Shoum arov «Ruhiy rivojlanishi su stlashgan b o lalar m axsus
m ak tab in i bitirgan yosh o ilalarda ijtim oiy-psixologik m uam m olar»
m avzusi b o 'y ich a ilm iy -tad q iq ot ish larini olib borgan. K.Q. M am e
dov «M aktabgacha yoshdagi bolalar va o 'q u v c h ila rn in g aqliy rivojl
anish xususiyatlari (psixik rivojlanishi sustlashgan b o lalar haqida)»
m avzusida ilm iy-tadq iqo t ish larin i olib borgan. G .B erdiyev o ‘z
ilm iy-tad q iq ot ishida sog‘lom va aqli z a if b o lalarn in g shaxslararo
m unosabatlari m uam m o sin i o ‘rganib chiqqan.
M am lak atim iz va chet el defektologlariiaing nazariy tekshirish-
lari, tajrib alarin in g ko‘rsatishicha, aqli z a if bolalar potensial rivojla
nish im koniyatlariga ega b o ‘lar ekan. Aqli z a if bolalarnin g ruhiy
taraqqiyot xususiyatlari, rivojlanish bosqichlari haqida ularnin g
bilim egallash xususiyatlarini bilm aslik defektologlar uchun kunda-
lik ishlarida katta qiyinchilik, tush unm ovchiliklarga olib keladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
