Oligofrenopsixologiya surdopsixologiya logopsixologiya tift opsixot ogtya

Savol va topshiriqlar
1. Eshitish buzilishlarining omillari deganda nim a ni tushu-
nasiz?
2. Biologik omillarga misol keltiring.
3. K ar va zaif eshituvchi bolalarning ruhiy rivojlanishi qay 
tarzda kechadi?
4 .3 . Eshitishida nuqsoni bo‘lgan bolalarning
pedagogik tasnifi
Eshitishida nuqsoni bo'lgan bolalarni tasniflash tarixi bir ne- 
cha asrlarga teng. Jum ladan , birinchi tasniflash XVI asrlarga to'g'ri 
keladi. U ndan Italiya olimi D. K ardano 3 g uruh karlarni ajratgan, 
karlikni vujudga kelish vaqtiga bog'liqligi va nutqiy rivojlanish dara- 
jasiga asoslangan:
1) tug 'm a karlar;
76
N

---

2) erta kar bo'lgan (nutqi rivojlangunga qadar);
3) kech kar bo'lganlar (nutqi saqlanib qolganlar).
X V I I 1 asr fransuz pedagogi R.A. Sikar eshitish nuqsoni har 
xil bo'lgan bolalarni gu ruhlarga bo'lishni va ularni bo'lak holda 
o'qitishni ta k lif qilgan. X IX -asrning birinchi yarm ida rus surdope- 
dagogi V.l. Fieri kar va zaif eshituvchi o'quvchilarni, kech kar bo'lib 
qolganlarni va zaif eshituvchini bo'lak holda o'qitishni ta k lif qilgan. 
Parijdagi kar va zaif eshituvchi o'quvchilar instituti vrachi J .I t a r
besh g u ru h karlarni, u larn in g tovushlari va nutqlarning eshitishiga 
qarab ajratgan:
1) yuqori nutq va tovushlarni qulog'ining yaqinida eshituvchi-
lar;
2) unli va u ndoshlilarni ajratuvchilar;
3) ayrim unli va und o sh larni ajratuvchilar;
4) nutqlarni eshitmaydigan, lekin baland tovushlarni eshitadi- 
ganlar;
5) u m u m a n eshitishida nuqsoni bo'lganlar.
Karlik - eshitishning m utlaqo yo'qligi (mutlaqo eshitmaslik) 
yoki pasayishining shunday shakliki, u n da og'zaki nutq faqat qis- 
m an, eshitish apparatlari (moslamalari) yordamida idrok etiladi.
Z a if eshitish — har ikkala quloq bilan eshitishning pasayishi, 
unda nutqni idrok etishda qiyinchiliklar yuzaga keladi, biroq ovoz 
kuchaytirilganda uni idrok etish m u m k in bo'ladi. Eshitishning b u ­
zilishi sabablarini t a ’riflashda turlicha qarashlar mavjud. K o'pincha 
eshitish patologiyasini keltirib chiqaradigan sabab va o m illa rn in g
3 -g u ru h i farqlanadi (D.I. Tarasov va boshq.). Sabab va o m illa rn in g
1-guruhi nasliy xarakterga ega. Bu kabi sabablar eshitish a n a liza ­
tori strukturasida buzilishlarga va nasliy karlikning rivojlanishiga 
olib keladi. Bolalarda karlikning nasliy omillari hissasiga barcha 
holatlarning 30% dan 50% igacha to'g'ri keladi. Nasliy karlik yoki 
zaif eshitish organizmdagi boshqa a’zolar va tizimlardagi anom ali- 
yalar (ko'rish a ’zolarining kasallanishi, suyak-mushak, asab tizim i, 
endo k rin tizim patologiyasi va sh.k.) bilan birga kechishi m u m ­
kin. Nasliy karlik masalalari bilan shug'ullanadigan genetiklar 
t a ’kidlashicha, od a m gam etalarida eshitish o'tkirligiga t a ’sir eta- 
digan 50 tagacha turli genlar bo'lishi m um kin. O ta -o n a la rd a n biri
77

---

nasliy karlik bilan og‘riganida kar yoki zaif eshituvchi bola tug ‘ilish 
ehtimoli keskin ortib ketadi. O ta-o nalarn in g har ikkisida nasliy 
karlik kuzatilsa, eshitishida nuqsoni bo'lgan bola tug'ilishi ehti­
moli 50% dan ortadi. Sabab va om illarning 2-guruhiga hom ilan ing
eshitish a’zolariga tug'm a karlikka olib keladigan (nasliy murak- 
kablashishsiz) endogen va ekdogen t a ’sirlar kiritiladi. Homiladorlik 
paytida onaning kechirgan kasalliklari katta ahamiyat kasb etadi. 
Bu kabi kasalliklarga qizilcha, gripp, parotit kiradi. Hom iladorlik 
paytida homila va bo'lg'usi ona rezusiga mos kelmaydigan ototok- 
sik dorilar iste’mol qilish ham t a ’sir ko'rsatishi m um kin. Bolaning 
eshitishi rivojlanishida patologiyaning paydo bo'Iishiga hom ilador 
ayolning alkogol, giyohvand vositalarni iste’mol qilishi, shuningdek, 
chang ko'p bo'lgan va boshqa kasbiy zararlar mavjud korxonalarda 
ishlashi ham ta ’sir o'tkazadi.
3-guruh omillari rivojlanishning turli bosqichlarida sog'lom b o ­
laning eshitish a ’zosiga ta ’sir etadi va orttirilgan zaif eshituvchi- 
likning yuzaga kelishiga sabab bo'ladi. Eshitishning buzilishi eti- 
ologiyasida yuqumli (infeksion) kasalliklarning roli katta. Bu kabi 
kasalliklarning eng xavflilari epidemik meningit, sil (tuberkuloz) 
meningiti, skarlatina va boshqalar. Eshitish ototoksik dori vosita- 
lari (kanamitsin, stireptomitsin, neomitsin va boshqa) t a ’sirida za- 
rarlanadi. Bolalarda orttirilgan zaif eshituvchiiikning qariyb 50%i 
ototoksik antibiotiklar iste’m olidan keyin kuzatiladi (D.I.Tarasov). 
Bu preparatlar bilan davolashda xavflilik omili chala tug'ilish, bola­
ning um um iy somatik zaifligi sanaladi. Eshitishning buzilishiga 
olib keladigan sabablarga tug'ilish paytidagi jarohatlar, tug'ilayotgan 
bolaning boshiga qisqichlar qo'yilishi, o 'rta quloqqa operativ tegi- 
nishlar (operatsiyadan keyingi asoratlar), jarohat chog'ida eshitish 
suyakchalari zanjirining uzilishi, adenoid vegetatsiyalar va boshqalar 
kiradi.