Oligofrenopsixologiya surdopsixologiya logopsixologiya tift opsixot ogtya

rivojlanishining o ‘ziga xosligi
Eshitish buzilishlari bolalarda turli infeksion kasalliklar oqi­
batida yuzaga keladi. Meningit, skarlatina, otit, gripp kasalliklarini 
infeksion-yuqumli kasalliklar qatoriga kiritish m u m k in. Eshitish
74
N

---

buzilishlari ichki, o ‘rta, tashqi quloq larnin g shikastlanishi natijasi­
da yuzaga keladi. Ichki quloq va quloq nervi shikastlangan bo'Isa, 
ko'p holatlarda karlik, agar o 'rta quloq shikastlangan bo'Isa eshitish 
pasayishi kuzatiladi. M ak tab davrida ovoz taassurotlarining yuqori 
chastotasi ham , eshitishning yuqori chastotasi ham eshitish qobili­
yati pasayishiga olib kelishi m u m k in .
Bolada eshitish nuqsoni yuzaga kelishiga hom iladorlikning n o- 
qulay davom etishi, o n a n in g virusli kasalliklari ham m u h im rol 
o'ynaydi (qizamiq, gripp). Eshitish buzilishi sabablari eshitish sezgi- 
larini tu g 'm a deformatsiyasi, eshitish n ervining atrofi, ximik zahar- 
lanish, tug'ish davridagi travmalar, m exanik travmalar, kuchli ovoz 
t a ’sirlarining akustik ta ’siri bo'lishi m u m k in . Eshitishning buzilishi 
o 'rta q u loq nin g o 'tk ir shamollashi oqibatida yuzaga kelishi m u m ­
kin. Eshitishning q a t’iy buzilishi b u ru n va halqum (adenoid, xronik 
shamollash) kasalliklari natijasida h am kuzatiladi. Bu kasalliklar 
chaqaloqlik chog'ida jiddiy xavf soladi. Eshitish pasayishiga t a ’sir 
qiluvchi o m illa r orasida ototopsik preparatlar asosan antibiotiklar 
m u h im o'ringa egadir. Eshitish buzilishlari yuzaga kelishida kas- 
biy o m illar h am katta aham iyatga ega. Karlar oilasida eshituvchilar 
oilasiga qaraganda ko'p m iqdorda kar bola tug'iladi. Shuningdek, 
yaqin q a rin dosh la r nikohida va er-xotin yoshi o'rtasida katta farq 
h a m eshitish buzilishlariga sabab bo'lishi m u m k in. A roqxo'r ota- 
onalar, kensok kasalligi, turli xrom asom ali kasalligi mavjud oila- 
lar (uchuvchi va suvga sho'n g'uvchilar)da ham eshitishida nuqsoni 
mavjud bolalar tug'ilishi kuzatiladi.
Eshitishida nuqsoni mavjud bolalar ru hiy rivojlanish xususiyat­
larini to'g'ri tushunish uchun ularga o 'z vaqtida tashxis qo'yish, 
t a ’lim -tarbiya muassasasini tanlash, bu jarayonni tashkil etishda bu 
bolalarning tasnifi m u h im o 'rin tutadi.
Eshitishida nuqsoni mavjud b o lala rnin g ruhiy rivojlanishi qo- 
nuniyatlari ruhiy rivojlanishdan orqada qolgan bolalar psixik rivoj­
lanishi qonuniyatlariga xos bo'ladi. Rivojlanishida nuqsoni mavjud 
bolalar a trof-m uhit bilan m ulo q otd a qiyinchiliklarga duch keladi- 
lar, ularda shaxs va o 'z -o 'z in i a n g la sh n in g rivojlanishi xususiyatlari 
n a m oyon bo'la boshlaydi. Turli buzilish, nuqsonlarga ega bolalar­
ning ru h iy rivojlanishi tahlili, L.V. Vigotskiy t a ’rifi bilan aytganda
75

---

nuqson strukturasidan tuzilgan tahlildan kelib chiqadi. Birlamchi 
nuqson bu o 'rin d a — eshitishning buzilishi ikkilam chi, uch lam - 
chi nuqsonlarga olib keladi. Ikkilam chi buzilishlar turli sabablarga 
ko'ra chaqaloqlik, maktabgacha bo'lgan davrda o'xshash holatda 
namoyon bo'ladi. Ikkilamchi nuqsonlar tizimli xarakterga ega 
bo'ladi, funksional o'zaro m unosabatlar strukturasini o'zgartiradi. 
Ikkilamchi nuqson qanchalik birinchisiga yaqin bo'lsa, uni kor- 
reksiyalash shunchalik murakkabdir. M asalan, eshitishida nuqsoni 
bo'lgan bolalar talaffuz nuqsoni eshitish buzilishi bilan bog'liq 
bo'lib, uni korreksiyalash m ushkul vazifadir, nutqn ing boshqa ji- 
hatlarini rivojlantirish hali eshitish buzilishi bilan u qadar yaqin 
aloqada emas, shu sababii ularni korreksiyalash birm uncha yengil 
kechadi. Ikkilam chi nuqsonlar eshitish buzilishidagi psixologo- 
pedagogik korreksiyaning asosiy obyekti hisoblanadi. Bola ruhiy 
rivojlanishi o'ziga xosligi ikkilam chi nuqsonlarni erta korreksi­
yalash lozimligi dalillandi.
Eshitishida nuqsoni bo'lgan bolalarning ruhiy tuzilishlarini bar­
t a ra f etish, uning birlamchi nuqsoni ikkilamchi va uchlam chi nuq- 
sonni yuzaga keltirilganligi maxsus tashkil etilgan t a ’lim-tarbiya 
jarayonida amalga oshadi.