Олди сотди шартномаси

 
1.5. Олди
-
сотди шартномасининг предмети, 
 
баҳоси ва муддатлари
Олди
-
сотди шартномаси бўйича эркин суратда бошқа шахсларга 
берилиши мумкин бўлган, фуқаролик муомаласидан ташқари чиқарилмаган 
ҳар
қандай ашёлар товар бўлиши мумкин.
Фуқаролик муомаласидан чиқарилган объектлар олиш
-
сотиш предмети 
бўла олмайди. Сотилиши ҳамда сотиб олиниши мумкин бўлмаган корхоналар 
ва мол
-
мулк турлари ҳамда гуруҳларининг рўйхати Ўзбекистон 

---

Республикасининг Давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш 
тўғрисидаги қонуннинг 4
-
моддасида
2
кўрсатилган. Бунга давлат мутлақ мулк 
ҳуқуқи
асосида тегишли бўлган объектлар, тарихий
-
маданий ва табиий мерос 
объектлари, ҳарбий
-
техникавий мол
-
мулк харбий кўрол
-
яроғлар, портловчи 
ва радиоактив моддалар, умумий фойдаланишдаги автомобиль йўллари, 
қабристон ва ш.к. объектлар киради. Айрим объектлар фуқаролик муомала
-
сида чекланган ҳаракатда бўлади. Уларни махсус рухсат олиш асосида сотиб 
олиш ёки сотиш мумкин (масалан, кучли наркотик дорилар фақат махсус 
рецепт асосида, рўйхатда қайд этилиб сотилади).
Товар сифатидаги ашёлар хусусий аломатлар билан белгиланган 
ашёлар ёхуд жисмий аломатлари билан белгиланган ашёлар ёки кўчмас мол
-
мулк бўлиши мумкин.
Валюта қийматларини олиш
-
сотиш давлатнинг ваколатли идоралари 
томонидан белгиланган тартибда амалга оширилади. Мамлакатимиз ички 
савдо муомаласида сотилган товарлар учун ҳақ чет эл валютасида эмас, 
балки умумий қоида тарзида сумда амалга оширилади. Сотилган товар 
ҳақини
чет эл валютасида тўлашга давлатнинг ваколатли идоралари 
томонидан белгиланган тартибда ва ҳоллардагина йўл қўйилади. Қимматли 
қоғозларни
олиш
-
сотиш, айрим турдаги олди
-
сотди (чакана олди
-
сотди, 
товарлар етказиб бериш, энергия таъминоти, корхонани сотиш, кўчмас мол
-
мулкларни сотиш)
махсус белгиланган тартибда амалга оширилади. Масалан, 
қимматли қоғозларни олди
-
сотди қилиш Ўзбекистон Республикасининг 2008 
йил 22 июлда қабул қилинган “Қимматли қоғозлар бозори тўғрисида”ги 
қонун билан тартибга солинади. 
Қонун
олди
-
сотди шартномаси предмети доирасига ашёлар, валюта 
қийматликлари, қимматли қоғозлар билан бирга мулкий ҳуқуқларни ҳам 
киритади. Бошқача айтганда ФКнинг олди
-
сотди шартномаси тўғрисидаги 
умумий қоидалари параграфи нормалари мулкий ҳуқуқларни сотишга 
нисбатан ҳам қўлланилади, агарда ушбу ҳуқуқлар мазмуни ёки моҳиятидан 
бошқача ҳолат келиб чиқмаса (ФКнинг 386
-
моддаси 4
-
қисми). Албатта 
мулкий ҳуқуқлар доираси ниҳоятда кенг ва ранг барангдир. Амалиётда баъзи 
мулкий ҳуқуқларни ҳақ эвазига бошқа шахсга ўтказиш ҳолатлари учрайди
. 
Улар орасида кенг тарқалгани интеллектуал мулк объектларига нисбатан 
мутлақ ҳуқуқларни сотиш ҳисобланади. ихтирога фойдали моделга, саноат 
намунасига, фан, адабиёт ва санъат асарларига нисбатан мутлақ ҳуқуқларни 
сотиш мумкин. Агар мутлақ ҳуқуқ патент орқали расмийлаштирилган бўлса 
2
Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2006, 14
-
сон, 109
-
модда.

---

бундай олди
-
сотди ваколатли давлат идорасида (патент идорасида) 
расмийлаштирилиши лозим. Муаллифлик мутлақ ҳуқуқларни олди
-
сотди 
шартномаси эса ёзма тузиш шарт (нотариал расмийлаштириш мақсадга 
мувофиқ).
Мажбурият билан боғлиқ
ҳуқуқларни олди
-
сотди предмети бўлиши 
учун қуйидагилар талаб этилади: 
Биринчидан, сотувчининг ўз
-
ўзига нисбатан мулкий ҳуқуқлари 
шартнома предмети бўла олмайди;
Иккинчидан шартноманинг предмети фақат мулкий ҳуқуқ (мажбурият 
эмас) бўлиши лозим (корхона олди
-
сотдиси бундан мустасно);
Учинчиданшартномалардан ва шартномалардан ташқари маж
-
буриятлардан келиб чиқувчи талаб қилиш ҳуқуқи натурал (асл ҳолича) 
бўлиши керак (бинобарин пул бўйича тўловни ундириш ҳуқуқидан бошқа 
шахс фойдасига воз кечиш олди
-
сотди бўлиб ҳисобланмайди)
3
.  
Олди
-
сотди шартномаси, агар қонунда бошқача ҳол белгиланган 
бўлмаса ёки у товарнинг хусусиятидан келиб чиқмаса, шартномани тузиш 
пайтида сотувчида мавжуд бўлган товарни, шунингдек, келажакда сотувчи 
яратадиган ёки оладиган товарни олиш
-
сотиш ҳақида ҳам тузилиши мумкин.
Шартноманинг товар ҳақидаги шарти унинг асосий ва муҳим шарти 
ҳисобланади, бусиз шартнома мавжуд бўла олмайди. Агар шартнома 
товарнинг номи ва миқдорини аниқлаш имконини берса, товар тўғрисидаги 
олди
-
сотди шартномасининг шарти келишилган ҳисобланади.
Олди
-
сотди шартномасида баҳо харидор томонидан сотиб Олинаётган 
товар учун сотувчига тўланадиган маълум миқдордаги пул суммасидир. 
Агарда харидор олинаётган товар эвазига сотувчига пул эмас, балки ашёни 
топширса, ёхуд маълум хизмат кўрсатишни, иш бажаришни ўз устига олса, 
ёхуд текин олиш назарда тутилган бўлса, у ҳолда олиш
-
сотиш 
ҳисобланмайди
. 
Олди
-
сотди шартномасида товарнинг баҳоси тарафларнинг келишуви 
билан белгиланади. Қонунда назарда тутилган ҳолларда тегишли
ваколатга 
эга бўлган давлат органлари белгилаидиган ёки тартибга соладиган баҳолар 
(тарифлар, расценкалар, ставкалар ва ҳ.к) қўлланилади (ФКнинг 356
-
моддаси, 2
-
қисми). Масалан, айрим турдаги товарлар фақат бир ёки 
чекланган доирадаги бир неча корхоналар
томонидан ишлаб чиқарилиши ва 
бу корхоналар ўзларининг бундай устун, монопол мавқеидан фойдаланиб, 
товарлар баҳосини белгилашда суиистеъмолликлар қилиши мумкин. Шу 
3
Гражданское право. Т. 2. 
–
М.: Проспект. 1999. Б. 11
-12. 

---

сабабли ҳам
“
Товар бозорида монополистик фаолиятни чеклаш ва рақобат 
тўғрисида”ги қонун (1996 йил 27 декабрда қабул килинган), “Табиий 
монополиялар тўғрисида” ги қонун ва шу каби қонунларда товарлар нархи 
белгилаб қўйилиши мумкин, бироқ бозор муносабатлари тизимида кўпчилик 
товарларнинг баҳоси тарафлар томонидан ўзаро келишув асосида 
белгиланади.
Тўловни амалга ошириш учун зарур бўлган ҳаракатларни амалга 
ошириш харидор ҳисобидан амалга оширилади (ФКнинг 418
-
моддаси 1
-
қисми). Масалан, пулни почта орқали юбориш, сотувчининг банк ҳисоб 
рақамига ўтказиш харажатлари ва ҳ.к.
Товарнинг баҳоси унинг огирлигига қараб белгиланадиган бўлса, агар 
шартномада бошқача ҳолат белгиланмаган бўлса, у соф оғирлиги (нетто) 
бўйича аниқланиши лозим, бунда товарнинг идиш ёки ўров ҳолидаги 
оғирлиги (брутто) асос бўлиб ҳисобланмайди.
Агар олди
-
сотди шартномасида товарнинг баҳоси уни белгилайдиган 
кўрсаткичлар (таннарҳ харажатлар ва ҳ.к.)га қараб ўзгартирилиши лозимлиги 
назарда тутилган бўлса, аммо шу билан бирга, баҳони қайта кўриб чиқиш 
усули белгиланган бўлмаса, баҳо ушбу кўрсаткичларнинг шартнома тузилган 
пайтдаги ва товарни топшириш пайтидаги ўзаро нисбатидан келиб чиққан 
ҳолда
белгиланади. Масалан, олди
-
сотди шартномаси январь ойида тузилди, 
товар харидорга май ойида топширилди. Мана шу вақт оралиғида товарнинг 
баҳоси 20 фоизга қимматлашди. Бинобарин, бундай ҳолда бирламчи баҳо ва 
охирги баҳо ўртасидаги нисбат ҳисобга олинмоғи лозим.
Сотувчи товарни топшириш мажбуриятини кечиктириб юборганида 
баҳо товарни шартнома бўйича топшириш лозим бўлган вақтдаги баҳо 
бўйича тўланади.
Шартнома тузилгандан кейин баҳони ўзгартиришга қонун ҳужжатлари, 
шартномада назарда тутилган ҳолатларда ва шартларда йўл қўйилади.
Баҳо ҳақида келишув шартноманинг муҳим шартидир. Бундай 
келишувга эришилмаганида шартнома тузилмаган ҳисобланади. Баҳо назарда 
тутилмаган ва шартнома шартлари бўйича белгиланиши мумкин бўлмаган 
ҳолларда
баҳо худди товарлар учун тўланадиган нархлар бўйича 
белгиланади. Ушбу қоида ФКнинг 356
-
моддаси, 3
-
қисми мазмунидан келиб 
чиқади. Мазкўр ҳолларда, гарчи шартномада баҳо ҳақида келишув мавжуд 
бўлмаса ҳам, тарафлар бундан келишувга эришгани ҳақидаги презумпция 
амал қил ад и.

---

Олди
-
сотди шартномасини ижро этиш муддати тарафларнинг ўз 
мажбуриятларини амалга ошириш вақти билан белгиланади. Бундай муддат 
қонун
ҳужжатларида ёхуд тарафларнинг келишуви билан белгиланади.