O’lchash xatoligi 4 O'lchash xatoliklarini keltirib chiqaruvchi sabablar 9

Tasodifiy xatolik deyilganda, faqat , bitta kattalikni qayta- qayta o‘lchash movaynida tasodifiy o‘zgaruvchi o‘lchash tushuniladi . Bu xatolik borligini faqat bita kattalikni bir xil sinchkovlik bilan qayta- qayta o‘lchangandangina sezish mumkin.

Agar har bir o‘lchash natijasi boshqalaridan farq qilsa, u holda tasodifiy hatolik mavjud bo‘ladi . shu xatoliklarni baholash extimollar nazariyasi va matematik statistika nazariyasiga asoslangan bo‘lib, ular o‘lchash natijasi o‘lchanayotgan kattalikning haqiqiy qiymatiga yaqinlashish darajasini baholash metodlarini , xatolik extimoliy chegarasini baxolash imkonini

bera, ya’ni natijani aniqlash , boshqacha aytganda, o‘lchanayotganda kattalikning haqiqiy qiymatiga anchaginayaqin qiyatini topi shva bir karali kuzatish natijasini topish imkonini beradi .

O‘lchashning qo‘pol xatoligi deyilganda, berilgan shartlar bajarilganda kutilgan natijadan tubdan farq qiladigan o‘lchash xatoligi tushiniladi .

asl qiymatiga teng bo‘lmaydi . Bunga ko‘p omillar sabab bo‘ladi .

2.Agar xatolik o‘lchanayotgan kattalikning o‘lchov birliklarda ifodalangan bo‘lsa, bunday xatolik absolyut mutloq xatolik deyiladi .

O‘lchash vositalarining xatoliklari quyidagilardir :

O‘lchash vositalarining xatoliklari quyidagilardir :

• 
  1.Absolyut xatolik.
  
• 
  2.Nisbiy xatolik.
  
• 
  3.Keltirilgan xatolik.
  

O‘lchash asbobining absolyut xatoligi deb, asbobning ko‘rsatishi bilan o‘lchanayotgan kattalikning xaqiqiy qiymati orasidagi farqqa aytiladi .

1.5.O’lchash xatoliklarini baholash
O'lchash xatoligining tasodifiy tashkil etuvchisini kamaytirish uchun oichashlar soni ko'paytiriladi. O'lchashlar sonini qancha orttirsak, o'lchashdagi tasodifiy xatoliklar shuncha kamayadi. O chanayotgan kattalikning (X) haqiqiy qiymati noma'lum bo'ladi. O lchashlar sonini orttirib, ularning o'rtacha arifmetik qiymatini topish orqah, haqiqiy qiymatga yaqin kelish mumkin. Hosil qilingan qiymatni haqiqiy qiymat deb olish mumkin.

Bu yerda: - o'rtacha arifmetik qiymat;
A₁ A_n— alohida o'lchash natijalari. Bunda har bir alohida o'lchangan qiymat o'rtacha arifmetik qiymat atrofida yoyiladi va xatoliklar quyidagi formula bilan ifodalanadi:

Bu yerda: P (AX )-xatolik yoyilish ehtimollari;
ΔX = A-X;
σ — o'rtacha kvadratik cheklanish xatoligining o'rtacha qiymat atrofida yoyilish kengligi. O'lchash xatoliklarini yoyilish (4) formulasi asosida hisoblanganda a bilan belgilangan chegaradan chiqib ketish ehtimoli aniqlanadi. U holda:
P(-σ≤ ΔX≤ σ-)=0,683 P(-3σ≤ ΔX≤3σ)=0,9973
Bunda birinchi holda amalga oshirilgan 1000 o'lchashdan 3 o'lchash ±3σ chegarasidan, ikkinchi holda esa 10000 ta o'lchashda 17 o'lchash ±3σ chegarasidan chiqib ketadi. Demak, bunda barcha xatoliklar (4) formulaning grafik ifodasi—Gauss «qong'irog'ini» ichiga tushadi

Demak, o'lchashlar soni qancha ko'p boisa, xatolik nolga qarab intiladi va o'lchamning haqiqiy qiymatiga yaqinlashadi. Lekin hayotda bitta aniq o'lcham olish uchun cheklangan o'lchashlar bajariladi.
Bu hollarda olingan o'lchash natijasi ma'lum ehtimolda baholanadi. Buning uchun Styudent koeffitsientlari va yangi o'rtacha kvadratik cheklanish xatoligi ishlatiladi:
A = ± t_n σ_A^-
t_n-Styudent koeffitsienti
σ _A^-=