Ishni bajarish tartibi
1. Ipining uzunligi l11 m bo‘lgan matematik mayatnik muvozonat holatidan – kichik burchakka (6) og‘dirilib qo‘yib yuboriladi. Sekundomer yordamida N10 ta to‘liq tebranish vaqti t ni hisoblaymiz. SHu tajriba kamida 3 marta takrolanadi va tebranish vaqtining o‘rtacha qiymati quyidagi formula yordamida hisoblanadi:
to‘r
Topilgan to‘r ni bilgan holda, tebranish davri T1to‘r1N hisoblanadi.
2. Mayatnikning uzunligini l20,9 m bo‘lgan xol uchun 1-punktdagi o‘lchashlar takrollanadi va T2to‘r2N hisoblanadi.
3. Mayatnikning uzunligi l20,8 m bo‘lgan hol uchun 1-punktdagi o‘lchashlar takrollanadi va T3to‘r3N hisoblanadi.
4. (3.10) formula yordamida g ni hisoblaymiz va o‘lchashlar natijalarini 1–jadvalga yozamiz:
1–jadval.
№
|
l, m
|
N
|
t, s
|
<t>
|
T, s
|
g, ms
|
<g>
|
g
|
<g>
|
|
1.
|
1
|
10
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2.
|
0,9
|
10
|
|
|
|
|
|
|
|
3.
|
0,8
|
10
|
|
|
|
|
|
|
|
5. Hatoliklar nazariyasiga asosan g ni o‘lchashdagi absolyut va nisbiy hatoliklar aniqlanadi.
6. Natija g(<g><g>) ms2 ko‘rinishda yoziladi.
2–mashq: Fizik mayatnikning inersiya momentini aniqlash.
Og‘irlik markazidan o‘tmaydigan, gorizontal o‘qqa nisbatan tebrana oladigan har qanday qattiq jism (moddiy nuqta emas) fizik mayatnik deyiladi. 3.2–rasmda fizik mayatnik tasvirlangan. O – osilish nuqtasi, S – mayatnikning massalar markazi. Agar OCchiziq vertikal joylashgan bo‘lsa, mayatnik muvozanat holatida bo‘ladi (og‘irlik kuchi elastiklik kuchi bilan muvozanatlashgan bo‘ladi). Kichik burchakka muvozanat vaziyatidan chiqarilgan fizik mayatnik OC holatni egallaydi, natijada uni avvalgi holatiga qaytaruvchi F kuch paydo bo‘ladi:
Fmgsinmg. (3.11)
F izik mayatnikning tebranma harakatini aylanma harakatning bir qismi deb qarash mumkin, shuning uchun aylanma harakat uchun dinamikaning asosiy qonunini (Nyutonning II qonuni) ishlatamiz:
MI,
bu yerda M – aylantiruvchi moment, I – mayatnikning aylanish o‘qiga nisbatan inersiya momenti, – mayatnikning burchak tezlanishi bo‘lib, siljish burchagidan vaqt bo‘yicha olingan ikkinchi tartibli hosilaga teng, ya’ni:
. (3.12)
Aylantiruvchi moment MFb bo‘lgani uchun, bu yerda bOSOS – qaytaruvchi kuch elkasi bo‘lib osilish nuqtasidan massalar markazigacha bo‘lgan masofaga teng, FbI bo‘ladi va unga (3.11) ifodadan F ning qiymatini qo‘ysak quyidagini olamiz:
I mgb
yoki
0. (3.13)
Natijada fizik mayatnikning garmonik (kichik) tebranishlarining differensial tenglamasini oldik.
(3.13) tenglamaning echimi:
maxcos(oto),
u holda:
o –maxsin(oto),
–o2maxcos(oto)–o2, (3.14)
(3.14) ni (3.13) ga olib borib qo‘ysak, quyidagini olamiz:
–o2 0,
bundan
o= . (3.15)
Fizik mayatnikning tebranish davri:
T2o2 . (3.16)
(3.16) ifodadan fizik mayatnik uchun inersiya momentini topamiz:
I (3.17)
Do'stlaringiz bilan baham: |