O‘lchash natijalarini ishlab chiqish

TAJRIBA QISMI
T
ovushning xavoda tarqalishi tezligini aniqlash uchun 5.3-rasmda keltirilgan qurilmadan foydalaniladi.
Silindr nayning ochiq uchiga membranasi ma’lum chastotada tebranadigan telefon mahkamlangan. Membrananing tebranishlar chastotasi tovush generatori (TG) yordamida boshqariladi. Tovush generatori 1620000 Hz chastotali o‘zgaruvchan toklarni hosil qila oladi.
Silindr idishda telefon membranasi tarqataetgan to‘lqin va porshen sirtidan qaytaetgan to‘lqinlar o‘zaro qo‘shilib, havoda interferensiyalanadi. Agar telefon membranasi va porshen oralig‘ida toq  uzunligiga farq qiluvchi do‘ngliklar joylashsa, silinrdagi havoda yuqori balandlikda tovush eshitiladi. Silindrdagi porshenning vaziyatini o‘zgartirish orqali tovushning balandligini o‘zgartirish mumkin bo‘ladi. Porshenning telefon membranasidan 2 masofaga siljishi tovushning yana takroriy kuchayishiga sababchi bo‘ladi. Membrana tarqatayotgan tebranishlarning chastotasini bilgan holda, tajribada, turg‘un to‘lqinlarning qo‘shni do‘ngliklari (yoki tugunlari) orasidagi masofani o‘lchab:
v=2l= (5.17)
(l – turg‘un to‘lqin uzunligi), formuladan tovush tezligini aniklash mumkin.
Membrana tebranishlari chastotasi havo ustuni tebranishlarining xususiy chastotasiga mos kelganda akustik rezonans hodisasi kuzatiladi, ya’ni bunda silindr trubkasidagi havo ustuni tebranishlari amplitudasi eng katta qiymatga ega bo‘ladi.


Ishni bajarish tartibi
1. Tovush generatori tarmoqqa ulanib, muruvvati o‘zgartirilib kerakli chastotaga qo‘yiladi (5.3-rasm).
2. Tovush yuqori intensivlikda eshitiladigan qilib olinadi.
3. Silindrdagi porshenni siljitish yordamida havoda tovushning kuchayish yoki susayish holatlari l_T chizg‘ich yordamida o‘lchab olinadi.
4. Bu masofalar tovushning ketma-ket kuchayishlari yoki susayishlar uchun bir necha holatlarda o‘lchanadi.
5. Har bir 500, 1000, 1500, 2000 Hz chastotalar uchun tovushning kuchayish yoki susayish holatlari kuzatilib, turg‘un to‘lqinlarning (do‘ngliklari) orasidagi masofa aniqlanadi.
6. O‘lchashlar natijalari jadvalga yoziladi
7. (5.14) va (5.17) formulalardan, har bir chastota uchun, tovush tezligining qiymati hisoblanadi va uning o‘rtacha qiymati aniqlanadi.

Jadval

№	, Hz	lT, m	lT, m	=2lT, m	v, m/s	<v>	v	<v>	, %
1.
2.
3.
1.
2.
3.
1.
2.
3.

8. Natija v=<v><v> ko‘rinishda yoziladi.

Sinov savollari
1. To‘lqin nima? Ularning turlari. Tovush nima?
2. To‘lqin sirti va to‘lqin fronti nima?
3. Yassi to‘lqin tenglamasini yozing va uni tushuntiring.
4. Turg‘un to‘lqin nima va u qanday hosil bo‘ladi?
5. Turg‘un to‘lqindagi tugunlar va do‘ngliklar nima va ular qanday hosil bo‘ladi?
6. Turg‘un to‘lqinlar yuguruvchi to‘lqinlardan qanday farqlanadi?
7. Tovush tezligi qanday aniqlanadi va u nimalarga bog‘liq?
8. Tovushning intensivligi va balandligi qanday aniqlanadi?