Oksidlanish – qaytarilish reaksiyalari

Al - 3 →Al³⁺; H₂ - 2 → 2H⁺; 2Cl^- - 2 → Cl₂

2	Atom molekula yoki ionlarning elektron qabul qilishi jarayoni qaytarilish deyiladi. S + 2 → S^2-; Cl2 + 2 → 2Cl^-; Fe^3+ + → Fe^2+
3	Elektron beruvchi atomlar ionlar yoki molekulalar qaytaruvchilar deyiladi. Reaksiya vaqtida ular oksidlanadi. Elektronlarni qabul qiluvchi atomlar, molekulalar yoki ionlar oksidlovchilar deyiladi. Reaksiya vaqtida ular qaytariladi.
4	Qaytaruvchi tomonidan berilgan elektronlar soni, oksidlovchi tomonidan qabul qilingan elektronlar soniga teng bo`ladi.

Eng muhim qaytaruvchilar: Metallar, H₂, ko’mir, CO, H₂S, SO₂, H₂SO₃ va uning tuzlari, HJ, HBr, HCl, SnCl₂ , FeSO₄, MnSO₄, HNO₂, NH₃, N₂H₄, NO, H₃PO₃,
aldegidlar, spirtlar, chumoli va oksalat kislotalar
Eng muhim oksidlovchilar: galogenlar, KMnO₄, K₂MnO₄, MnO₂, K₂Cr₂O₇, K₂CrO₄, HNO₃, O₂, O₃, H₂O₂, H₂SO₄, H₂SeO₄, CuO, Ag₂O, PbO₂, xloratlar, perxloratlar, zar suvi, nodir metallar ionlari (Ag⁺, Au³⁺), konsentrlangan nitrat va ftorid kislotalari aralashmasi.
XI.4. Oksidlanish – qaytarilish reaksiyalari tenglamalarini tuzish.

I. Elektron balans usuli. 1). Oksidlanish darajalari qo`yilgan reaksiya sxemasini tuzish. Oksidlovchi va qaytaruvchini topish. H 2S^-2 + KMn^+7O4 + H2SO4 S^0 + Mn^+2SO4 + K2SO4 + H2O qaytaruvchi – H2S, oksidlovchi KMnO4 2). Oksidlanish va qaytarilish yarim reaksiyalarni tuzish va zaryadlarni tenglashtirish. S^-2 - 2 → S 10 5 Mn^+7 + 5 → Mn^+22 3) Yarim reaksiyalarni umumiy tenglamalarga qo`yamiz, oksidlovchi va qaytaruvchilarning va boshqa reaksiyaga ishtirok etgan moddalar koeffisentlarini qo`yamiz. 5H2S + 2KMnO4 + 3H2SO4 → 5S + 2MnSO4 + K2SO4 + 8H2O 4) Ion shaklda: H2S + 2MnO4^- + 6H^+ → 5S + 2Mn^+2 + 8H2O

II. Ion elektron usuli. (eritmada) 1). Oksidlovchi va qaytaruvchini aniqlash. Qanday ionlar reaksiyada ishtirok etishi. H 2S S + 2H^+ MnO4^- Mn^+2 2). Oksidlanish va qaytarilish yarim reaksiyalarini tuzish. H2S - 2 → S + 2H^+ MnO4^- + 8H^+ + 5 → Mn^+2 + 4H2O 3). Yarim reaksiyalarni umumiy tenglama tarzda yozish. H2S - 2 → S + 2H^+ 5 MnO4^- + 8H^+ + 5 → Mn^+2 + 4H2O 2 5 H2S + 2MnO4^- + 16H^+ → 5S + 2Mn^+2 + 8H2O Elektronlar umumiy tenglama tuzilganda qisqarib ketadi. 5H2S + 2MnO4^- + 6H^+ → 5S + 2Mn^+2 + 8H2O 4). Tenglamani molekulyar shakilda yozish. 5H2S + 2MnO4^- + 6H^+ → 5S + 2Mn^+2 + 8H2O 2K^+ + 3SO4^-2 → 2K^+ + 3SO4^-2 5 H2S + 2KMnO4 + 3H2SO4 → 5S + 2MnSO4 + K2SO4 + 8H2O

KSIDLANISH DARAJASI BO’YICHA
TESTLAR. -1

1. Sulfit kislotasi – H₂SO₃ taribidagi oltingugurtning oksidlanish darajasini aniqlang.

A) +4 B) -4 C) +6 D) -6

2. Chili selitrasi – NaNO₃ tarkibidagi azotning oksidlanish darajasini aniqlang.

A) +3 B) +5 C) +6 D) -3

3. Perxlorat kislotasi – HClO₄ tarkibidagi xlorning oksidlanish darajasini aniqlang.

A) +3 B) +5 C) +7 D) +6

4. Fosfit kislota – H₃PO₃ tarkibidagi fosforning oksidlanish darajasini aniqlang.

A) +3 B) +5 C) +6 D) -3

5. Na₂SO₄ tarkibidagi oltingugurtning oksidlanish darajasini aniqlang.

A) +3 B) +5 C) +7 D) +6

6. Kislorod qanday oksidlanish daraja namoyon qilmaydi?

A) -1 B) +2 C) -2 D) -3

7. Shisha – Na₂CaSi₆O₁₄ tarkibidagi kremniyning oksidlanish darajalarini toping.

A) -4 B) +4 C) -2 D) +2
8. Kaliy bixromat – K₂Cr₂O₇ tarkibidagi xromning oksidlanish darajasi qiymatini belgilang.
A) +12 B) +7 C) +6 D) +4

9. Temir qanday oksidlanish darajasni namoyon qilmaydi?

A) 0 B) +1 C) +2 D) +3

10. NH₃ – HNO₂ – NH₂OH – KNO₃ – NF₃ birikmalaridagi azotning oksidlanish darajasi qiymatlari ketma-ketligini aniqlang.

A) -3, +3, -1, +5, +3 B) -3, +3, +1, +5, -3
C) -3, +3, +5, +5, -3 D) +3, -3, -1, +3, +3

11. Quyidagi birikmalarni tarkibidagi uglerodning oksidlanish darajasi ortib borish qatorida joylashtiring.

1) CH₄ 2) CO 3) CH₃OH 4) CCl₄ 5) C₂H₆
A) 1-4-5-3-2 B) 2-3-5-1-4
C) 1-5-3-2-4 D) 2-1-5-3-4

12. Ammiakning katalizator ishtirokida yonish reaksiya-sida hosil bo’lgan birikmadagi azotning oksidlanish darajasini aniqlang.

A) 0 B) +2 C) -2 D) +4

13. Toluoldagi - C₆H₅CH₃ uglerodlarning oksidlanish darajalari yig’indisini toping.

A) -8 B) +8 C) -6 D) +6

14. Etil spirtidagi – C₂H₅OH uglerodlarning oksidlanish darajalari yig’indisini toping.

A) -2 B) +2 C) -4 D) +4