Okeanlar tabiiy geografiyasi 1-mavzu: dunyo okeani tabiatining asosiy xususiyatlari. Reja

Okean tagi yotqiziqlari. Okean tagi yotqiziqlari mayda qattiq ma’danli zarrachalarning suv ostiga cho‘kishidan hosil bo‘lgan turli qalinlikdagi g‘ovak qatlamdir. Ular kelib chiqishiga ko‘ra terrigen, biogen, vulkanogen, poligen va xemogen yotqiziqlarga bo‘linadi.

Terrigen yotqiziqlar materiklarning suv ostidagi chekkalarida, okean lojesining materik etagi bilan tutashgan qismida, chuqur suv osti cho‘kmalarida keng tarqalgan. Ularning asosiy qismi materiklardan Dunyo okeaniga mayda zarrachalar shaklida daryo oqimi, shamol, qirg‘oq muzlari, aysberglar va qirg‘oq abraziyasi yordamida kelib tushadi. Terrigen yotqiziqlarning qalinligi materik yon bag‘rida bir necha metrdan materik etagiga yaqin bo‘lgan zonalarda 2000-3000 m gacha boradi.

Biogen yotqiziqlar ohakli va kremniyli cho‘kindilardan tashkil topgan. Ular Dunyo okeanining ekvatorial, subekvatorial, tropik, subtropik va mo‘’tadil kenglik mintaqalarida ko‘poq tarqalgan. Ohakli yotqiziqlar okean lojesida foraminifera va kokkolit –foraminifera cho‘kindilaridan, sayoz joylarda chig‘anoq va marjon cho‘kindilaridan iborat. Kremniyli yotqiziqlar radiolyariya va diatom cho‘kindilaridan tashkil topgan.

Suv osti vulkanizmi rivojlangan zonalarda va vulkan massivlariga yaqin bo‘lgan joylarda vulkanogen yotqiziqlar shakllangan. Vulkanik yotqiziqlar tarkibida okean yer po‘stining katta chuqurliklariga xos bo‘lgan ma’danlar va vulkanik shishalar ko‘pchilikni tashkil etadi. Vulkanogen yotqiziqlar orasida palagonik cho‘kindilar alohida o‘rin tutadi.

Poligen yotqiziqlar Dunyo okeanining 4500-5000 m va undan ham chuqur botiqlarida uchraydi. Bu yotqiziqlar chuqur suv qizil gillaridan tashkil topgan. Qizil gillar tarkibida doimiy ravishda kremniyli biogen qoldiqlar ishtirok etadi. Dengiz suvlarida va okean tagida kimyoviy jarayonlar natijasida kimyoviy cho‘kindilar hosil bo‘ladi. Ular xemogen yotqiziqlar deb ataladi. Bulardan tashqari okean tagi yotqiziqlarining hosil bo‘lishida kosmik changlar ham ishtirok etadi. Dunyo okeani tagining 150 mln. km2 maydoni karbonatli yotqiziqlar, 110 mln. km2 maydoni chuqur suv qizil gillari va 60 mln. km2 maydoni kremniyli gillar bilan band