Оилавий муносабатларни тартибга солиш ва фарзанд тарбиясида ҳадислардан фойдаланиш имкониятлари

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

3 

KIRISH 

Mavzuning dolzarbligi. Mamlakatimizda  yangilanish  jarayoni  kechayotgan 

hozirgi  davrda  shu  jamiyatning  fuqarolari  bo’lgan  ma`naviy  boy,  axloqan  etuk, 

intellektual rivojlangan,  yuqori  bilimli,  jismonan  baquvvat, har  tomonlama  kamol 

topgan  shaxsni  shakllantirishga  alohida  ahamiyat  berilmoqda.  Bunday  xislatlarga 

ega  bo’lgan  barkamol  shaxs  esa  oilada  shakllanadi.  SHuning  uchun  ham  jamiyat 

mustahkam, sog`lom oila bo’lishidan manfaatdordir.  

  O’zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  I.A.Karimovning  nutq  va  risolalarida 

oila  va  barkamol  avlodni  oilaviy  hayotga  tayyorlash  masalasi  eng  muhim  davlat 

ahamiyatiga ega masalalardan qilib qo’yilmoqda: «Bola tug`ilgan kunidan boshlab 

oila  muhitida  yashaydi.  Oilaga  xos  an`analar,  qadriyatlar,  urf-odatlar  bola 

zuvalasini  shakllantiradi.  Eng  muhimi,  farzandlar  oilaviy  hayot  orqali  jamiyat 

talablarini anglaydi, his etadi... Ota-onaning farzand oldidagi burchlari, o’zlarining 

oxiratini  obod  etuvchi  qarzlari  bor.  Dinu-diyonatli  xonadon  oqsoqollaridan 

so’rasangiz, ularni lo’nda qilib sanab beradi: yaxshi nom qo’yish, yaxshi muallim 

qo’liga topshirib, savodini chiqarish, ilmli, kasbli-hunarli qilish, boshini ikki va uy-

joyli qilish», - deb o’zbek xalqining milliy xususiyatlarini ko’rsatib beradi. 

  Haqiqatan  ham,  har  bir  shaxs  dastlab  oilada  shakllanadi  va  o’zi  tarbiya 

topgan  oila  an`analari  uning  hayotida  jamiyat  taraqqiyotida  o’z  o’rniga  ega 

bo’lishida katta  ahamiyat  kasb  etadi.  SHuning uchun ham  oilani  mustahkamlash, 

bolalarni 

tarbiyalash 

davlat 

ahamiyatiga 

ega 

bo’lgan  muammolardan 

hisoblanmoqda.   Zero,  oila  har  bir  xalqning  an`analari,  milliy  qadriyatlarini 

avloddan-avlodga  etkazib,  ularning  rivojlanishiga  yordam  beradigan,  avlodlar 

uzviyligini  ta`minlaydigan,  unda  kamol  topayotgan  har  bir  yoshni  zamon  talabi 

darajasida barkamol etib tarbiyalaydigan ijtimoiy institutdir. 

  SHuning  uchun  ham  hukumatimiz,  shaxsan  O’zbekiston  Respublikasi 

Prezidenti  I.A.Karimov  tashabbusi  bilan  «Oila»  (1998),  «Ayollar»  (1999), 

«Sog`lom avlod» (2000), «Ona va bola» (2001)  yillari deb e`lon qilinishi va shu 

munosabat  bilan  Davlat  dasturlarining  tuzilishi  hamda  uning  amalga  oshirilishi 

ham  oilada  yuksak  ma`naviy-axloqiy  muhitni  yaxshilash  uchun  shart-sharoitlar 

---

 

4 

yaratishga  qaratilgan.  Bu  bilan  davlatning  asosiy  negizini  mustahkamlash  bilan 

bog`liq  bo’lgan  xalqimizning  qon-qoniga  singib  ketgan  va  mustaqillik  sharofati 

bilangina  vujudga  kelgan  azaliy  intilishi  yuzaga  chiqdi.  CHunki  oila 

mustahkamligi bir-ikki yilda amalga oshadigan jarayon emas.  

O’zbekiston  Respublikasining  «Oila  kodeksi»da:    «Ota-ona  o’z  bolalarini 

tarbiyalash  huquqiga  ega  va  tarbiyalashi  shart.  Ota-ona  o’z  bolalarining  tarbiyasi 

va  kamoloti  uchun  javobgardir.  Ular  o’z  bolalarining  sog`ligi,  jismoniy,  ruhiy, 

ma`naviy va axloqiy kamoloti haqida g`amxo’rlik qilishlari shart», - deyiladi.  

  Oilada  kamolga  etayotgan  har  bir  shaxsni  mustaqil  fikr  yuritadigan,  aql-

idrok  sohibi  qilib  etishtirish  muhim  hisoblanadi.  Haqiqatan  ham,  mustaqil 

insongina  har  qanday  qiyinchiliklarga  bardosh  berib,  hayotda  o’ziga  to’g`ri  yo’l 

topa oladi va boshqa oila a`zolarining ham haqiqiy yuksak inson bo’lib etishishiga 

zamin yaratadi. 

  Lekin  oila  va  oilaviy  tarbiyaga  doir  barcha  olib  borilayotgan  ishlar 

maktabgacha va maktab yoshidagi o’quvchilarga qaratilgan bo’lib, asosan balog`at 

yoshiga  etgan  talaba-yoshlar  nazardan  chetda  qolayapti.  Aynan  ularning  oilaviy 

hayotga  tayyor  bo’lishlari  bu  davrda  oilaviy  hayot  haqidagi  mavjud  bilimlari 

hamda  tarbiyalanganlik  darajalariga  bog`liq  bo’lib,  bu  bilim  va  tushunchalarni 

rivojlantirish, mustahkamlash zarur.   

CHunki,  aynan  talabalik  yillarida  g`oyaviy-mafkuraviy  sohada  ham 

yoshlarning moslashuvchanligi, o’ziga yo’l topa olishga intilishi ko’proq namoyon 

bo’lib,  ular  ongiga  yot  g`oya  va  mafkura  ta`sir  etishi  mumkin.  YOshlarni  bu 

davrda oilaviy hayotga tayyorlash ularning oiladek muqaddas dargohga, bu orqali 

o’z  Vataniga  sodiq  bo’lish,  har  qanday  yot  ta`sirlarga  berilmay,  g`oyaviy 

mustahkam inson bo’lib shakllanishiga olib keladi.  

O’zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  I.A.Karimovning:  «YUrtimizda  har  bir 

inson  uchun  Vatan  tushunchasi  avvalo  oiladan  boshlanadi.  SHu  bois,  oila  va 

mafkura  tushunchalari  chambarchas  bog`liqdir.  Oilaning  jamiyatdagi  o’rni, 

tarbiyaviy-axloqiy  ahamiyati,  qadr-qimmatini  anglab  etmasdan,  oilaga  millat 

---

 

5 

manfaati  nuqtai  nazaridan  yondoshmasdan  turib,  xalqchil  mafkura  yarata 

olmaymiz», - degan fikrida ham xuddi ana shu maqsad ifodalangan.  

Zero,  oila  -  mafkuraviy  tarbiyaning  eng  muhim  ijtimoiy  omillaridan  biridir. 

CHunki oila-jamiyat  negizi  bo’lib,  ko’p  asrlik  mustahkam  ma`naviy  tayanchlarga 

ega.  Milliy  mafkuramizga  xos  bo’lgan  ilk  tushunchalar,  avvalo  oila  muhitida 

singadi. Bu jarayon ajdodlarimiz tajribasini o’zlashtirish orqali amalga oshadi.  

Oiladagi  sog`lom  muhit  –  milliy  mafkurani  shakllantirish  manbaidir. 

Jamiyatda  har  bir  oilaning  mustahkamligi,  farovonligi,  o’zaro  hurmat  va  ahillikni 

ta`minlash  –  milliy  mafkurada  ko’zda  tutilgan  maqsadlarni  amalga  oshirishda 

tayanch bo’ladi.  

Ma`lumki,  keyingi  yillarda  mamlakatimizga  kirib  kelgan  turli  oqimlar 

yoshlarni    chalg`itish,  ularning  ongi  va  qalbiga  salbiy  ta`sir    ko’rsatib,  o’z 

tomonlariga olish uchun harakat qildilar. Ba`zi yoshlar bu ta`sirga berilganligining 

sabablaridan  biri  ko’pchilik  ota-onalar  bu  oqimlarga  qarshi  bo’la  turib,  uning 

mohiyatini  o’z  farzandlariga  tushuntira  olmaganlar.  CHunki  farzand  tarbiyasi  har 

doim  jamiyat  ijtimoiy  hayotidagi  muhim  masalalardan  biridir.  Ota-ona 

farzandlarining kelajakda jamiyatda tutadigan o’rnini aniq his eta olsa, uni to’g`ri 

tarbiyalashga harakat qiladi. Jamiyatdagi o’zgarishlar oilaviy hayotni ham chetlab 

o’tmaydi.  U  farzandlar  tarbiyasiga  ham  ta`sir  etib,  uning  shakllanishi,  kerak 

bo’lganda Vatan ravnaqi, oila sha`ni uchun kurashib, illatlarga murosasiz, mard va 

jasur  insonlar  bo’lib  etishishiga  imkoniyat  yaratadi.  Ana  shunda  farzandlar 

tarbiyasida ota-onalarning xalq pedagogikasiga tayanishlari maqsadga muvofiqdir. 

O’zbek xalqi ham boshqa xalqlar kabi avloddan-avlodga o’tib kelgan o’ziga 

xos  tarbiya  tizimiga  ega.  Xalq  donishmandligining  yosh  avlod  ta`lim-tarbiyasida 

qo’llanib kelingan usul, vosita,  ko’nikma  va  malakalar  majmuidir. Bu  malaka  va 

ko’nikmalar  xalqning  urf-odatlari  va  an`analarida  sayqallana  borib,  uning  eng 

yaxshi  orzu-umidlari  namunasida  ta`lim-tarbiya  beradi.  SHu  jihatdan  xalq 

pedagogikasi  yoshlarni  oilaviy  hayotga  tayyorlashda  o’ziga  xos  tamoyillarga 

tayanadi: 

- oilaning muqaddasligi; 

---

 

6 

-  oila  a`zolari  o’rtasidagi  munosabatlarning  mehr-muhabbat  va  sadoqatga 

asoslanganligi; 

-  bolajonlik va serfarzandlik; 

-  bolalarni yoshlikdan oilaviy mehnat muhitida tarbiyalash; 

-  ota-ona va boshqa katta yoshlilarga hurmat kabilardan iborat. 

Mazkur  tamoyillar  oila  a`zolarining  qon-qoniga  singib  ketgan  va  vatanparvarlik 

g`oyasi  bilan  uyg`undir.  Bundan  tashqari  oilalarda  o’zaro  bir-biriga,  keksalar, 

qarindoshlar,  beva-bechoralarga  mehr-oqibat,  muruvvat  ko’rsatish  farzandlar 

ongiga singib ketgan. Ayniqsa, sog`lom turmush tarzi: haromdan hazar qilish, oila 

sha`ni uchun kurashish, o’z farzandlarini halol luqma bilan boqish ham bolalikdan 

singdiriladi.  

Ta`lim  tizimida  hayot  ostonasida  turgan  yoshlarni  oilaviy  hayotga 

tayyorlashda yuqorida qayd etilgan tamoyillar xalq pedagogikasining asosi sifatida 

xizmat  qiladi.  Zero,  xalq  pedagogikasi  katta  tarbiya  maktabi  bo’lib,  yoshlarni 

oilaviy  hayotga  tayyorlashda  asosiy  manba  hisoblanadi.  Bu  manbadan  o’rinli 

foydalanish  esa  milliy  istiqlol  g`oyasi  va  milliy  mafkuramiz  shakllanayotgan 

sharoitda ayniqsa muhimdir.  

YOsh avlodni oila va oilaviy hayotga tayyorlash muammosi Z.F.Mirtursunov, 

A.Munavvarov,  G`.SHoumarov,  V.M.Karimova,  O.Musurmonova  va  boshqalar 

tomonidan o’rgpnilgpn. 

V.M.Karimova  esa  o’zbek  oilasi  to’g`risidagi  ijtimoiy  tasavvurlarning  turli 

guruh vakillarida namoyon bo’lishini empirik jihatdan o’rgangan. Empirik tadqiqot 

jarayonida oilaviy-ijtimoiy tasavvurlarning turli yosh va jins vakillarida o’ziga xos 

tarzda  namoyon  bo’lishi  hamda  ularning  shaxs  va  guruhlarning  hayot  tarzi, 

ma`lumot  darajasi,  kasb-kori  va  hayotiy  tajribasiga  bog`liqligi  asoslangan.  Unda 

birinchi  marta  o’zbek  ayollari  va  erkaklarining  oiladagi  ijtimoiy-psixologik 

mavqei,  er-xotin  munosabatlarining  bolalar  tarbiyasi  va  oila  muhitiga  ta`siri, 

yoshlarda  to’g`ri,  maqbul  oilaviy-ijtimoiy  tasavvurlarning  shakllanish  shart-

sharoitlari  va  psixologik  omillari  ishlab  chiqilgan  bo’lsa,  G`.B.SHoumarov  oila 

munosabatlarida  ota-ona  va  farzandlar  o’rtasidagi  bog`liqlik,  o’zbek  oilalarining 

---

 

7 

o’ziga  xos  xususiyatlari,  er-xotin  o’rtasidagi  kelishmovchiliklarning  asosiy 

sabablari  va  uni  hal  etish  yo’llari,  o’smir-yoshlarni  oilaga  tayyorlashning 

psixologik,  jinsiy,  axloqiy  jihatlari,  oiladagi  axloqiy-psixologik  muhit,  qaynona-

kelin,  qaynona-kuyov  o’rtasidagi  kelishmovchiliklar  va  ularning  oldini  olish,  

Musurmonova  oila  maqomi  milliy  g`urur  va  iftixor  darajasiga  ko’tarilishi 

munosabati  bilan  mustaqillik  sharoitida  uning  kamoloti,  tinchligi  va  farovonligi, 

haq-huquqlarini himoyalash kabi muhim muammolar o’z o’z echichini topgan. .