Odob-axloq tushunchasi

1. 
   Odob-axloq tushunchasi
   

Odob-axloq (moral) (lotincha “moralis” - axloqiy; “mores” - fe’l-atvorlar) odamning xulqini normativ tartibga solishning usullaridan biri, ijtimoiy ongning alohida shakli va ijtimoiy munosabatning korinishi hisoblanadi. Odobning bir nechta tavsiflari bor bolib, uning o’ziga xos xususiyatlarini ifodalaydi. Odob-axloq jamiyatda odamlarning yurish-turishini tartibga solish usullaridan biri hisoblanadi. U o’zida kishilarning ushbu jamiyatda yaxshilik va yomonlik, adolat va adolatsizlik, loyiqlik va noloyiqlik haqida qabul qilingan tushunchalarga muofiq o’zaro munosabatlarining xususiyatini belgilavchi norma va tamoillarni ifodalaydi.

Odob-axloq talablariga rioya qilishlik ruhiy ta’sir kuchi bilan, jamoat fikri, insonning ichki ishonchi, vijdoni bilan ta’minlanadi.
Odob-axloqning o’ziga xosligi shundan iboratki, u odamlarning yurish-turishini hayotning barcha jabhalarida, ya’ni ish faoliyatidagi, oiladagi, kishilar o’rtasidagi va boshqa munosabatlarda tartibga solib boradi. Odob-axloq guruhlar va davlatlararo munosabatlarga ham joriy etiladi.
Odob-axloq tamoillari umumhususiyatga ega bo’lib, barcha insonlarni qamrab oladi, jamiyatning tarixiy rivojlanis jarayonida yaratiladigan o’zaro munosabatlari madaniyatining asosini mustahkamlaydi.
Insonning har qanday harakati, muomalasi turli mazmunda-huquqiy, siyosiy yoki boshqa bo’lishi mumkin, ammo uning xulqiy tomoni, axloqiy mohiyati bir xil daraja korsatkichida baholanadi.
Odob-axloq normalari jamiyatda an’analar kuchi, umumtanolingan va barcha tomonidan qo’llab-quvvatlanadigan tartib-intizom, jamoatchilik fikri bilan qayta ishlanib boraveradi. Odob-axloq normalariga rioya qilinishi barcha tomonidan nazorat qilinadi.
Odob-axloqda javobgarlik ma’naviy va yuksak bo’ladi, yani xatti-harakatni qoralaydi yoki ma’qullaydi, axloqiy baho berish shaklida bo’lib odam avvalo anglab olishi, dildan qabul qilishi va bunga mos holda o’zining xatt-harakatlarini tartibga solishi va yo’naltirishi lozim bo’ladi. Bunday baho berish umume’tirof etilgan norma va tamoillarga, barcha tomonidan qabul qilingan zarur va zarur bo’lmagan, loyiq va loyiq bo’lmagan va boshqa tushunchalarga mos bo’lishi kerak.
Odob-axloq albatta insoniyatning turmushiga, insonniy ehtiyoji mohiyatiga bog’liq bo’ladi, ammo ijtimoiy va individual ong darajasi bilan belgilanadi.
Jamiyatda insonlarning xatti-harakatini boshqa shakllar qatorida odob-axloq ham ko’plab individlarning faoliyatlarini muvofiqlashtirishga, uni muayan ijtimoiy qonunlarga bo’yinsungan birlashgan umumiy faoliyatga aylantirishga xizmat qiladi.