|
2. Iktisodiy o`sishning keynscha modellari.
Iktisodiy o`sish moldellari yalpi ishlab chikarishning uzok muddatli ko`payishi taklif omillariga tayangan xolda taxlil etish imkonini beradi.
Boshka iktisodiy modellar singari iktisodiy o`sish modellari xam real jarayonlarni abstrakt va soddalashgan ko`rinishda, shartli tarzda grafiklarda va tenglamalarda aks ettiradi.
Iktisodiy o`sishning keynscha va neokllasik modellari mavjud. Keynscha modellarning moxiyati kuyidagicha:
ularning barchasi Keynsning yalpi talb to`o`risididagi bosh goyasiga tayanadi. YA`ni ularni tuzishda mualliflar iktisodiyotni uzok muddatli mutanosib rivojlanishining xal kiluvchi sharti yalpi talabni oshirish deb karashgan;
iktisodiy o`sishning asosiy omili investitsiyalar xisoblanadi, boshka ishlab chikarish omillari e`tiborga olinmaydi;
Urushdan keyingi davrning keynscha yo'nalishi quyidagilarni o'z ichiga oladi: neo-keynesians, post-keynesians, yangi keynesians va neoklassik sintez.
Roy harrod, evsey domar, E. Xansen, J. Klark, F. Perruo vakili bo'lgan neokeynschilik asosan iqtisodiy o'sish muammolari va iqtisodiy dinamikasi... Maqsad "dinamik muvozanat" ni ta'minlash edi (ya'ni ishlab chiqarish vositalaridan to'liq foydalangan holda rivojlanishning yuqori sur'atlari bilan inqirozsiz va ishsiz ishlab chiqarish). Iqtisodiy o'sish nazariyasi Keynesian toifalariga asoslangan edi: samarali talab, iste'mol, jamg'arma, multiplikator. Asosiy e'tibor iqtisodiy o'sish omillariga qaratildi. Akselerator printsipi - multiplikatorga teskari qiymat va milliy daromad o'sishi va investitsiyalar o'sishi o'rtasidagi bog'liqlikni o'rnatish kiritildi. Akseleratorning harakati o'sib borayotgan iqtisodiyotda (ya'ni, milliy daromadning o'sishi sharoitida) qulay investitsiya muhiti, aholining mablag'lari to'planganda va tadbirkorlar sarmoyalashga intilishlari paydo bo'lganligi bilan izohlanadi, chunki kapitalning qaytish darajasi juda yuqori. Neokeynsliklar orasida milliy daromadning o'sishi faqat kapitalni yig'ish yoki sarmoya kiritish darajasi bilan belgilanadi - boshqa barcha omillar (masalan, bandlikning o'sishi, tabiiy resurslardan foydalanish va boshqalar) hosila (yoki ikkilamchi).
Shunday qilib, iqtisodiy o'sishning neokeynscha modellarida muhim o'rinni to'plash va iste'mol o'rtasidagi miqdoriy munosabatlarni, "multiplikator-tezlashtiruvchi" tizimni hisobga olish egallaydi.Iqtisodiy o'sishning asosiy omillari investitsiyalar (kapitalni yig'ish darajasi) va ishlab chiqarishning kapital intensivligi (kapitalning ishlab chiqarishga nisbati).
Neokeynschilarning biznes tsikli nazariyasi multiplikator va akselerator nazariyasini bir-biriga bog'lab qo'ydi. Investitsiyalarning ko'payishi milliy daromadning katta o'sishiga olib keladi (ya'ni multiplikator modeli ishlaydi), milliy daromadning ko'payishi investitsiyalarning yanada ko'payishiga olib keladi (tezlashtiruvchi model), investitsiyalarning ko'payishi milliy daromadlarning umumiy o'sishiga olib keladi va hokazo. Bu iqtisodiy tsiklning ko'tarilish bosqichi modeliga aylanadi.
Iqtisodiyot jamiyatning asosiy psixologik qonuni harakati tufayli pasayish bosqichiga kiradi - daromadlarning o'sishi iste'molning pasayishiga olib keladi, bu esa umumiy talab va ishlab chiqarishni kamaytiradi. Natijada iqtisodiyot multiplikator va akseleratorning teskari harakati bilan javob beradi. Investitsiyalarning pasayishi milliy daromadning (multiplikator modeli) ko'proq pasayishiga olib keladi, bu esa o'z navbatida investitsiyalarning pasayishiga olib keladi (tezlashtiruvchi model) va hk. Pastga tushadigan fazada yuqoriga ko'tarilish bosqichiga o'tish uchun o'rnatilgan mexanizm mavjud emas. Faqatgina davlatni rag'batlantiruvchi moliya siyosatini olib boradigan harakatlarigina iqtisodiyotni inqirozdan chiqarishi mumkin.
Multiplikator va akselerator tamoyillari asosida amerikalik keynsiyaliklar uzluksiz iqtisodiy o'sish sxemasini ishlab chiqdilar, uning boshlang'ich nuqtasi davlat kapital qo'yilmalari. Ular davlat byudjetini davriy tebranishlarga avtomatik ravishda javob berish va ularni yumshatish uchun mo'ljallangan "o'rnatilgan stabilizator" deb atashdi. O'rnatilgan stabilizatorlar, shuningdek, daromad solig'i va to'lovlarni o'z ichiga oladi ijtimoiy sug'urta, ishsizlik nafaqasi va boshqalar. HANSEN ma'lumotlariga ko'ra, soliqlarning umumiy miqdori tiklanish davrida ko'payadi va inqiroz paytida kamayadi. Davlat to'lovlari, aksincha, inqiroz paytida ko'payadi va ko'tarilish paytida kamayadi, shuning uchun samarali talab hajmi avtomatik ravishda barqarorlashadi.
E. XANSEN, EVSEI DOMAR va ROEH XARRODlar iqtisodiy o'sish nazariyalarini yaratdilar, uning markaziy muammosi - bu amalga oshirish muammosi. Ushbu nazariyalarga ko'ra, agar talab harakati ishlab chiqarish resurslaridan to'liq foydalanishga hissa qo'shsa, iqtisodiyot dinamik muvozanat holatida bo'ladi. Talab bog'liq bo'lgan milliy daromadning o'sishi, ularning fikriga ko'ra, faqat kapital to'plash funktsiyasidir va kapitalga talab faqat milliy daromadning o'sish sur'ati bilan belgilanadi.
NEOKANSIANLIKLAR sanoatlashish davrida kapital intensivligining o'sish tendentsiyasini va "etuk iqtisodiyot" davrida pasayishni kuzatdilar.
Jamg'arma mablag'larining iqtisodiyotga qo'yilgan investitsiyalardan oshib ketishi korxonalarning to'liq ishlatilmasligi va ishsizlikka olib keladi. Investitsiyalarga talabning jamg'armadan oshib ketishi narxlarning ko'tarilishiga olib keladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
