Ochiq iqtisodiyotda mandell -fleming modeli

Suzib yuruvchi valyuta kursi ostidagi kengaytirilgan fiscal siyosat. Davlat xarajatlaridagi oshish yoki soliqlardagi kamayish IS egri chizig’ini o’nga suradi. Bu valyuta kursini oshiradi ammo daromadga hechqanday ta’sir qilmaydi.

2. 
   … bu esa
   

valyuta

3 ... va daromad

E’tiborli tomoni Soliq–byudjet siyosatining ochiq iqtisodiyotda yopiq iqtisodiyotga qaraganda ta’siri boshqacha. Yopiq-iqtisodiyotda IS-LM modeldagi o’zgaruvchan valyuta kursini ko'taradi hamda kichik ochiq iqtisodiyotda,

daromadni ko'taradi, moliyaviy kengaytirish turli darajada daromadni beradi. O’z- o’zidan, farq ko’tariladi chunki LM egri chizig’i vertikaldir, biz o’rganish uchun ishlatiladigan LM egri chizig’i yopiq iqtisodiyotda yuqoriga ko’tariladi. Ammo bu izoh qoniqarli emas.
Turli xil daromatlar orqasida yotadigan iqtisodiy tasirlarni qanday aniqlaymiz? Bu savolga javob berish uchun, biz xalqaro pul oqimida nima bo’layotganini va aslida bu mablag’ning ichki iqtisodiyotga oqishi haqida o’ylashimiz kerak.
Yopiq iqtisotda daromad yuqoriga ko’tariladi, ulush qiymati oshadi, chunki foiz stavkasi ko’proq daromadni talab qiladi. Bu kichik ochiq iqtisodiyotida mumkin emas chunki jahon foiz stavkasi oshgan sayin foiz stavkasi ham oshib boradi, yuqori foyda olish uchun xorijdan kapital oqadi. Bu kabi sarmoya kiritish kirimni orqaga tortadi, buni ham boshqa ta'siri bor: chunki xorijiy investorlar ichki iqtisodiyot uchun ichki valyutani sotib olish kerak, sarmoya kiritish esa ichki valyutaga bo’lgan talabni oshiradi pul ayirboshlash uchun.
Nima uchun moliyaviy siyosat ojizligi ko'rinadi, sof eksport pasayadi shunday qilib, uning ta'siri katta emas va u ta'minlangan? Bu savolga javob berish uchun pul bozoridagi quyidagi ta’rifni, hisobga oling:
M/P = L(r,Y).
Har ikkala, ochiq va yopiq iqtisodiyotda, M/P ta’minlaydigan real pul taklifi markaziy bank (M ni belgilab beradigan) va o’zgarmas narxlar farazlari tomonidan belgilanadi (P ni belgilab beradigan). Talab hajmi bu belgilandan taklifga teng bo’lishi kerak. Yopiq iqtisodiyotda, kengaytirilgan fiscal siyosat muvozanatli foiz stakasining oshishiga sabab bo’ladi. Foiz stavkasidagi oshish muvozanatli daromadning oshishiga sabab bo’ladi. Bu ikkita tasirlar birgalikda pul bozoridagi muvozanatni saqlab turadi. Teskari ravishda, kichik ochiq iqtisodiyotda, r --- r* bilan belgilanadi shuning uchun bu tenglikni qanoatlantiradigan bitta daromad darajasi mavjud va bu daromad darajasi fiscal siyosat o’zgarganda o’zgarmaydi. Bu bilan, hukumat xarajatlarni oshirganda yoki soliqlarni qisqartirganda, valyutaning qadrsizlanishini va sof eksportdagi pasayish daromadlarni oshirish bo’yicha kengaytirilgan siyosatlarni to’liq qoplashga yetarli bo’lishi kerak.
Pul taklifini kengaytirish foiz stavkalarini pasaytiradi va xarajatlarning oshishiga olib keladi. Ma’lumki xarajatlarning ortishi importning o’sishini rag’batlantiradi va savdo balansini yomonlashtiradi. To’lov balansining taqchilligi yuzaga kelishiga foiz stavkasining pasayishi sababli kapitalning mamlakatdan chiqib ketishi ham ta’sir ko’rsatadi. Lekin egiluvchan valyuta kursi sharoitida taqchillik saqlanib qolmaydi. Importning o’sishi va kapitalning oqib ketishi xorijiy valyutaga talab oshishiga olib keladi va milliy valyuta qadrsizlanadi. Bu qadrsizlanish mamlakat eksportchilarining raqobatbardoshligini kuchaytiradi. Oqibatda savdo balansi yaxshilanadi. Eksportning ortishi mamlakatimiz mahsulotiga bo’lgan talabning o’sishini anglatadi va pul massasining dastlabki o’sishi natijasida yuzaga kelgan iqtisodiy yuksalishni yanada kuchaytiradi. Demak,
pul siyosati ichki daromadlarga bevosita (pul taklifining o’sishi orqali) va bilvosita (almashinuv kursining pasayishi hamda eksportning o’sishi orqali) ta’sir ko’rsatadi. Kapitalning oqib ketishiga va o’z navbatida milliy valyutaning qadrsizlanishi darajasiga ta’sir ko’rsatgani uchun ham kapitalning mobilligi muhim ahamiyatga egadir.
Ammo, pul-kredit siyosati murakkab etkazib berish mexanizmiga egaligi sababli uning ishlab chiqarish hajmiga ijobiy ta’siri ishlab chiqarishni kengaytirishning ichki rag’batlari ( foiz stavkasining pasayishi) orqali emas, balki ko’proq tashqi dunyo orqali ro’y beradi deb tasavvur qilish mumkin. Boshqacha aytganda, kapitalning chiqib ketishi va valyutaning qadrsizlanishi sharoitida mamlakat mahsulotlariga talabning o’sishi uning eksportiga talabning oshishi hisobiga ro’y beradi. Shu sababli pul siyosatining ichki balansga ijobiy ta’siri o’ziga xos xususiyatga ega. Suzib yuruvchi valyuta kursi sharoitida byudjet-soliq siyosatining samaradorligini baholash yanada murakkabroqdir.Ma’lumki, davlat xarajatlarining ortishi ichki va tashqi muvozanatga ikki yo’nalishda: daromad orqali va foiz stavkasi orqali ta’sir ko’rsatadi. Daromadlarning ortishi( multiplikator samarasi orqali) importni ko’paytiradi, savdo balansini yomonlashtiradi va milliy valyutaning kursini pasaytiradi. Davlat xarajatlarining ortishi, shuningdek, hukumat olayotgan qarzlarini ko’paytirayotganligini anglatadi, bu esa foiz stavkalarining ortishiga olib keladi. Yuqoriroq foiz stavkalari esa xorijdan kapital oqib kelishini rag’batlantiradi. Bu esa milliy valyuta kursini oshiradi va kapital harakati schyotini yaxshilaydi. Yakuniy natija esa kapitalning mobilligi darajasiga bog’liq bo’ladi.
Kapitalning past mobiligi sharoitida byudjet ekspantsiyasi daromad orqali ko’proq ta’sir ko’rsatadi. Kapitalning uncha ko’p bo’lmagan miqdorda oqib kelishi savdo balansining taqchilligini qoplay olmaydi va oqibatda valyuta kursi pasayadi. Milliy valyutaning arzonlashishi eksportning o’sishi uchun qulay sharoit yaratadi va to’lov balansining taqchilligini bartaraf qilish imkonini beradi. Eksportning ortishi, shuningdek, byudjet ekspantsiyasining ichki ishlab chiqarishga ijobiy ta’sirini to’ldiradi.
Shu bilan birga kapitalning mobilligi ortib borishi bilan kapital schyotining to’lov balansi va valyuta kursiga ta’siri kuchaya boradi. Kapitalning yuqori mobilligi sharoitida uning oqib kelishi sababli ro’y bergan valyuta kursining ko’tarilishi tendentsiyasi ustunlik qiladi. Bu eksportning qisqarishiga va savdo balansi taqchilligining ortishiga olib keladi. Kapitalning katta miqdorda oqib kelishi bu taqchillikni qoplash va to’lov balansini muvozanatlashtirish imkonini beradi. Ammo byudjet ekspantsiyasining ishlab chiqarish hajmiga yakuniy ta’siri deyarli nolga teng bo’ladi. Bunga kuchli siqib chiqarish samarasi mavjudligi, ya’ni xususiy investitsiyalarni foiz stavkasining oshishi orqali va eksportni almashinuv kursining oshishi orqali siqib chiqarilishi sabab bo’ladi.
Suzib yuruvchi valyuta kursi sharoitida ichki ishlab chiqarish hajmiga, shubhasiz, kapitalning mobilligi qanday bo’lishidan qat’iy nazar pul-kredit siyosati ijobiy ta’sir ko’rsatadi.