Очиқ ахборот тизимларида ахборот психологик хавфсизлик

Birinchidan
, axborot tarqatilishining sanoqli soniyada er kurrasining har qanday 
nuqtasiga borib etadigan darajadagi favqulodda tezligi (shunga yarasha operativlik 
ham). 
Ikkinchidan
, auditoriyaning yoppasiga qamrab olinishi, zarur bo’lganda, 
axborotni butun er yuzi aholisiga uzatish mumkinligi. 
Uchinchidan
, tanlab ta’sir 
ko’rsatish imkoniyatining yuksakligi, o’z navbatida, bu aniq nuqtalarni nishonga olib 
ta’sir ko’rsatish, ma’lumotlarni muayyan ijtimoiy qatlamlarga aniq moslab etkazish 
imkonini beradi. 
To’rtinchidan
, bunday axborotni boshqarish osonligi. 
Beshinchidan
, 
axborot qurolining arzonligi (uni atom quroli bilan taqqoslab ko’rsa bo’ladi, garchi biz 
uchun mafkuraviy poligonlar yadro poligonlaridan ko’ra muhimroq bo’lsa ham). 
Oltinchidan
, axborotning zanjirli reaktsiya printsipida bir kishidan ikkinchi kishiga 
o’tib, o’z ta’sir doirasini tez kengaytirib borishi. 
Ettinchidan
, axborot quroli bekitilgan 
holda bo’lib, uni bilib olish oson emasligi. Va h.k. 
Printsip jihatidan axborot qurolining 
sifatini 
aniqlash u qadar qiyin emas, faqat 
bilish kerakki, bu erda hamma narsa avra-astari ag’darilgan holda bo’ladi. Uning barcha 
sifatlari haqiqatan ham soxta va aniq teskarisi bo’lib ko’rinadi, ya’ni yolg’ondakam 
xolislik, ishonchlilik, haqiqiylik, xalqchillik, adolat va boshqa xususiyatlar ishlatiladi. 
Ayni bir paytda axborot quroli dolzarb voqealarga e’tiborni qaratish, teskari natijaga 
erishish, bayonotlarning demagoglarcha shiorbozlik xarakteri kabi ob’ektiv ravishda 
mavjud sifatlarga ham ega bo’ladi. 
Bugungi kunda neyrolingvistik dasturlash (NLD) axborot-psixologik ta’sir 
ko’rsatishning eng samarali vositasi deb tan olingan. Bu sohaning etakchi 
mutaxassislaridan bo’lgan Piter Yang shunday yozadi: “NLD 70-yillarda paydo bo’lgan 
paytdan beri odamlar voqelikni qanday qabul qilishlari va qanday o’zgarishlari haqida 
nihoyatda katta bilim hajmiga ega bo’lish hisobiga o’z sohasini ancha kengaytirdi”
1
. 
Georgiy Pocheptsov “NLD psixoanalizni qat’iy belgilab berilgan kommunikativ 
asoslarga qo’yib, kommunikatsiya nazariyasi bilan psixoterapiyaning sinteziga o’xshab 
qoldi”
2
, degan fikrda. 
Aslida, neyrolingvistik dasturlash auditoriya tafakkurini axborot etkazuvchiga 
qanday foydali bo’lsa, shunday o’zanga solib yuborishni anglatadi. Avvaliga maqsad 
hamda vazifalar belgilanadi, so’ngra ta’sir ko’rsatish strategiyasi ishlab chiqiladi, ta’sir 
o’tkazishning kerakli va qulay uslublari tanlanadi. Nihoyat, aholiga axborot vositasida 
ishlov berish operatsiyasining o’zi o’tkaziladi. Amaliyot ko’rsatdiki, bularning hammasi 
to’g’ri bajarilsa, auditoriya bunday ustalikka hech narsani qarshi qo’ya bilmas va 
buyurtmachi rejalashtirgan barcha ishni itoatkorona bajarar ekan. 
Bu neyrolingvistik dasturlash – xavfli qurol, degan xulosaga kelishimizga asos 
beradi. Uning salbiy oqibatlarini bartaraf qilish uchun kamida ikki shartni bajarish 
darkor: birinchidan, uning qo’llanilishini zarur bo’lgan sohalar bilan chegaralash; 
ikkinchidan, insoniy o’lchovlar undan foydalanishning bosh mezoni bo’lishi, ya’ni 
uning insonlarga amaliy foyda keltirishi. Bu g’oyat dolzarb talab ekanligiga kuyida 
masalaning ikkinchi yarmi haqida keladigan bayonni o’qib ishonch hosil qilish mumkin 
bo’ladi.
Gap shundaki, ishontirish, yolg’on xabar tarqatish, manipulyatsiya, shantaj qilish 
axborot quroli yordamida ta’sir ko’rsatishning asosiy uslublari hisoblanadi. Ko’rib 
1
Янг П. НЛП. Эффективные методики влияния. Ингл. тилидан С.Степанов таржимаси. – М.: ЭКСМО, 2007. – Б. 
14. 
2
Почепцов Г.Г. Теория коммуникации. – М.: “Рефл бук”, К.: “Ваклер”, 2003. – 74-б. 

---

57 
turganimizdek, ularning barchasi mazmunan salbiy, shaklan ig’vogaronadir. 
Yolg’onchi targ’ibotning konkret usullari haqida gapiriladigan bo’lsa, ular etarli 
darajada ko’p bo’lib, ayrimlarigagina tavsif berib o’tamiz
3
.