Obyektlarning

2.1. Oqimlar strukturasining tadqiqot usullari

Ko‘rsatilgan usullarning mohiyati oqimning apparatga kirishida unga qandaydir vosita bilan indikator kiritiladi, oqimning apparatdan chiqishida esa indikator konsentratsiyasini vaqtning funksiyasi sifatida o‘lchashdan iborat. Bu chiqish egri chizig‘i oqim tarkibi bo‘yicha namunaviy g‘alayonga tizimning javob funksiyasi deb ataladi. Indikatorlar sifatida bo‘yoqlar, tuzlar va kislota eritmalari, izotoplar va boshqa moddalardan foydalanadilar.
Indikatorga qo‘yiladigan asosiy talab - apparatda indikator zarralarining xulqi oqim zarralarining xulqiga o‘xshashi shart. Bu nuqtayi nazardan eng yaxshisi izotoplardir, chunki xossalari bo‘- yicha ular asosiy oqimdan kam farqlanadi. Amalda ko‘pincha asosiy oqim bilan o‘zaro ta’sirga tushmaydigan va oson oMchanishi mumkin bo‘lgan indikatorlar qo‘llaniladi. Bunday indikatorlarga tuz eritmalari tegishiidir Appartga indikator oqimning kirishidagi standart signallar ko‘rinishida quyidagicha kiritiladi: impulsli, pog‘onali va sikllik. G‘alayonlovchi signalning ko‘rinishiga muvo- fiq oqimlar strukturasini tadqiq qilishning quyidagi usullari farq-
^{www.ziyouz.co}6^m4^kutubxonasi
lanadi: impulsli, pog‘onaIi va sikllik. Odatda oxirgi signal amaliyotda sinusoida shakliga ega bo‘ladi.
Impulsli usul. Bu usulga muvofiq oqimning apparatga kirishida amaliy bir onda indikatoming delta funksiya shaklidagi ma’lum miqdori kiritiladi. Faraz qilaylik, ixtiyoriy murakkablilik apparatga oqimni kirishiga amaliy bir onda indikator kiritdik va 2.1-rasmda tasvirlangan bu g‘alayonga javob funksiyasini aniqladik.
2.1-rasm. Im p u lsli g ‘a Ia yon ga tizim n in g tip ik ja v o b funksiyasi.


Apparat hajmini V deb va oqimning hajmli tezligini - v deb belgilaymiz.
Apparatda bo‘lish vaqti t dan t +dt gacha o‘zgaradigan
indikatorning miqdori quyidagini tashkil etadi


dg = vCE(t)dt. (2.1)


dg ning indikatorning umumiy miqdori g ga nisbati indikator- ning apparatdan t dan t +dt vaqtda chiqqan ulushini ifodalaydi:


dp =^ - =^ ^ ^ - . (2.2)
g S
Asosiy oqim xulqi apparatdagi indikatorning xulqiga o‘xshash
bo'lgnnligi uchun, (2.1) tenglama t dan t +dt bo'lgan vaqtda oqimning ulushini ifoda etadi.