Обсуждены и интерпретированы основные вопросы компьютерной лингвистики

TIL O R G A T ISH  JA R A YO N IN IA VTO M ATLASH TIRISH
Reja:
1.  K o m p y u ter  lingvodidaktikasi  va  t a ’lim  jara y o n id a   k o m p y u ter  tex- 
nologiyalaridan  foydalanishning  aham iyati.
2.  Til  o ‘rgatishda  avtom atlashtirish.
3.  Til  o 'rg atu v ch i  o ‘quv  dasturlari  va  ulardan  foydalanish.
Tayanch so‘z va iboralar:  til о 'qitishni avtomatlashtirish,  о ‘quv dasturlari, 
«elektron»o'qituvchi, multimedia,  virtualkutubxona,  C A L L ,  avtomatizatsiya, 
bixevioristik  yondashuv,  kognitiv-intellektual yondashuv,  avtom atik  korrek- 
torlar,  speller,  audio  va  vizual ejfektlar,  interaktiv  multimedia  texnologiyasi, 
virtual  ensiklopediya.
X X   asr  tarixga  ilm-fan  inqilobi  davri,  kom pyuter,  avtom atizatsiya  asri 
sifatida  kirdi.  Bu  davrda  insoniyat  o 'zin in g   o g 'ir  m ehnatini  o 'z   aqli  bilan 
o sonlashtirishga erishdi.  Y a ’ni  ishlab chiqarish jara y o n id a  foydali  ish  koef- 
Htsiyenti  bir  necha  b aro b arg a  oshdi,  m ehnat  unum dorligi  o 'sd i.  Insoniyat 
yirik  zavod,  fabrikalarni,  korx o n alarn i  avto m atlash tirish g a erishdi.  B unda 
ilgari  m a n u fak tu ra  (q o 'l  m ehnati)ga  asoslangan  ishlab  chiqarish  tizim idan 
avto m atlash g an ,  kom pyuterlashtirilgan  tizim ga  o'tildi.  H ozirgi  k u n d a  av­
to m atizatsiy a  faqatgina  ishlab  chiqarish  em as,  balki  jam iy atn in g   deyarli 
b a rc h a   sohalariga  kirib  kelm oqda.  X ususan,  t a ’lim  ja ra y o n id a   bilim larni

---

Kompyuter  lingvistikasi asoslari
93
diagnostika  qilishning,  xorijiy  tillarni  o ‘rgatishning  ham   sam arali  av to m a­
tik  tizim i  ishlab  chiqilgan.
«A vtom atizatsiya»  so'zi  lotincha  « o ‘zi  h arak atlan ad i»   degan  m a ’noni 
bildiradi.  S o 'zning  m a ’nosidan  anglashilib  tu rib d ik i,  tizim  m ustaqil  h ara- 
katlanishga  asoslangan,  turli  operatsiyalar bajarishga  y o ‘naltirilgan  va  shu 
ta m o y ild a   is h la s h ig a   m o s la b   p r o g r a m m a la s h tir ilg a n   m e x a n iz m la r 
yig'indisidir.  H am m aga  m a ’lum ki,  yirik  k o rp o ratsiy alard a,  aytaylik,  avto- 
m obil  ishlab  chiqaruvchi  z a v o d lard a  avto m atizatsiy a  tizim i  keng  y o 'lg a  
q o 'yilgan.  U shbu  tizim  optim alligi  uchun  jam iy atn in g   boshqa  sohalariga 
ham  asta-sekinlik bilan tatbiq etilm oqda.  H o zird a til  o 'rg atish n in g  av to m a­
tik  tizim lari  ishlab  chiqilgan.  Til  o 'rg atish n in g   avtom atlashganligi  shu  bi­
lan  izohlanadiki,  u  m axsus  o ‘quv  d astu rlari  yord am id a  am alga  oshiriladi.
Til  o ‘rgatishda k o m pyuterdan  foydalanish b o ‘yicha dastlabki  tajrib alar 
X X   asrning  60-yillarida  Stenford  (R ussian-P rogram )  va  N yu-Y ork  univer- 
sitetlarida  (D as  D eutche  P rogram )  o 'tk azild i.  X X   asrning  70 -   80-yillarida 
til o'q itish d a kom pyuterdan foydalanishga bo 'lg an  qiziqish kuchaydi va hatto 
alohida  y o 'nalishning  yuzaga  kelishiga  olib  keldi:  Computer  Assisted  Lan­