|
ko‘rgazmali slaydlar
Fuqorolar, jamoa tashkilotlari faoliyati vositasida yoki bevosita siyosiy qarorlarqabul qilishi jarayonida ishtirok etar ekan, ularda ijtimoiy- siyosiy o‘zgarishlar sodir bo‘lishi kutiladi.
Fuqarolar siyosiy madaniyati va faoliyati. Fuqarolar faolligini oshirishda ularning siyosat va hokimiyat hodisalariga nisbatan shaxsiy munosabatlarini ifodalovchi baholash hukmlari ahamiyatga molik ma’naviy hodisadir. Bunday shaxsiy - mazmuniy munosabatlarning mavjudligi insonning o‘z fuqarolik burchini anglab yetgan siyosiy sub’ekt sifatida faoliyat ko‘rsata olishini ifoda etadi. Shuning uchun insonning qadriyatlarga doir munosabatlarining turlicha shaklda ro‘y berishi (masalan, hokimiyatga, davlatga, partiyalarga va institutlashmagan sub’ektlarga nisbatan) siyosiy madaniyatning muhim tuzilishini tavsiflab beradi.
Umuman, siyosiy madaniyat insonning siyosiy hodisalar haqidagi qadriyatlarga doir tasavvurlari va uning amaliyotda namoyon bo‘ladigan xulqining kodeksi yoki uning siyosiy hokimiyat sub’ekti sifatidagi faoliyatining uslubidir. Shu ma’noda, siyosiy madaniyat fuqaroning umuminsoniy ahamiyatga molik bo‘lgan siyosiy faoliyat namunalarini qay darajada egallaganligini namoyish qiladi. Shuningdek, u insonning tafakkurlash va amaliy faoliyat me’yorlarining jamiyat madaniy, deb tan oladigan sub’ektivligini qanchalik darajada oshira olganligi haqdir.
Jamiyatning har bir a’zosi ijtimoiylashuv va kamolotga erishish jarayonida ijtimoiy-madaniy mavjudot sifatida shakllanadi. Shuningdek, inson jamiyatda hukmron bo‘lgan ijtimoiy-madaniy tizimning asosiy xususiyatlarini o‘zida uyg‘unlashtiradi va umumlashtiradi. Ayni paytda har bir individ siyosiy madaniyat tashuvchi hisoblanadi va shu sababli ham siyosiy madaniyat siyosiy - madaniy tizimning umumlashtiruvchi, birlashtiruvchi qismi deb qaraladi. Siyosiy madaniyat - bu munosabatlar tizimi va ayni paytda avlodlar almashinuvi natijasi, uni tashkil etuvchi unsurlarni ishlab chiqish va qayta ishlab chiqish jarayonidir. Siyosiy madaniyat rivojlanib boruvchi dinamik hodisadir.
Insonda dunyoqarash shakllanganidan so‘ng uni himoya qilishga qodir huquqiy madaniyat shakllanishiga shart - sharoitlar yaratish zarauriyati tug‘iladi. Demak, huquqiy madaniyat va huquqiy himoyaning mavjudligi jamiyatni demokratiyalashning asosiy kafolatlaridan biridir. Qolaversa, demokratiyani tabiiy ravishda rivojlantirish uchun fuqarolarning umumiy madaniyatlilik darajasi ham yuqori bo‘lishi lozim. Aniqrog‘i, demokratik jarayon bilan insonning madaniyatliligi o‘rtasidagi muvozanat doimiy xarakteriga ega bo‘lishi kerak. Faqat yuksak madaniyatgina jamiyatni haqiqiy demokratik rivojlanishga olib keladi. Shuningdek, bu jarayonlar inqilobiy emas, balki tadrijiy yo‘l bilan bo‘lishi zarurligi ham muhim ahamiyat kasb etadi. Ya’ni tabiiy rivojlanish yo‘li boshqa usullarga qaraganda eng ma’qulidir. Jahon tarixiy tajribasi bunday yo‘lni oxirgi yutuq sifatida tanlagani bejiz emas.
Siyosiy madaniyat uzoq yillar va avlodlar almashinuvi natijasida tarkib topgan siyosiy an’analar, siyosiy amaliyot me’yorlari, g‘oyalar, turli ijtimoiy institutlar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarga doir konsepsiyalar va e’tiqodlarni o‘z ichiga oladi. U kishilarning o‘zlari yashayotgan mavjud tizimga, undagi institutlarga va xatti - harakat qoidalariga, alohida shaxs, jamiyat va davlat o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar tamoyillariga nisbatan shakllangan intilishlari va ko‘rsatmalarni ham o‘z ichiga qamrab oladi.
Siyosiy madaniyat qadriyatga oid va me’yoriy tizim hisoblanadi. U o‘zida siyosiy tizimdagi tayanch, e’tiqodlar, ko‘rsatmalar, yo‘nalishlar, intilishlar timsollarini aks ettiradi va birlashtiradi. Amerikalik siyosatshunos D. Divaynning fikricha, siyosiy madaniyat ma’lum ijtimoiy - siyosiy tizim a’zolari yoqlaydigan, “keng tarqalgan, fundamental siyosiy qadriyatlarning tarixiy tizimidir”1. Siyosiy madaniyat “siyosiy mafkura”, “legitimmen”, “suverenitet”, “qonun boshqaruvi”, “siyosiy partiya” kabi kategoriyalarni o‘rganishni ham taqozo etadi. Siyosiy madaniyat ma’lum darajada jamiyat a’zolari oldiga chegaralashlar qo‘yadi. Siyosiy jarayonlar va siyosiy xulqda namoyon bo‘ladigan e’tiqodlar, his - tuyg‘ular va qadriyatlar oldidagi bunday chegaralashlar ham o‘z navbatida siyosiy madaniyatning muhim unsuri hisoblanadi. Alohida shaxsning, guruhning va boshqa ijtimoiy birliklarning umumiy dunyoqarashining tarkibiy qismi bo‘lgan siyosiy dunyoqarash siyosiy madaniyatning eng muhim komponentidir2.
Siyosiy madaniyatni tashkil etuvchi qadriyatlar, yo‘nalishlar, ko‘rsatmalar, streotiplar siyosiy tizimning shakllanishi va saqlanib qolishida asosiy o‘rinni egallaydi. Jamiyat a’zolari o‘zaro baham ko‘radigan “ijobiy” qadriyatlar tizimi miqdori uning alohida komponentlari o‘rtasidagi o‘zaro murosa va kelishuvni belgilaydi va uning barqarorligi hamda yashab qolish qobiliyatining nechog‘lik mustaqil ekanligini aniqlab beradi.
Kishilar o‘zlarini ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy manfaatlari yoki imkoniyatlarini ro‘yobga chiqarish uchun amaliyotda ishtirok eta boshlagandagina, siyosiy madaniyat shakllanib boradi. Bunday madaniyatni egallash faqat siyosiy partiyalar, manfaatlar guruhlari faoliyatida ishtirok etish orqaligina ro‘y beradi. Hech bir inson yakka o‘zi harakat qilib, o‘zining moddiy, siyosiy, huquqiy manfaatini yoki erkin fikrlash huquqini qo‘lga kiritolmaydi.
Siyosiy madaniyatning totalitar turi jamiyatning ijtimoiy, iqtisodiy va ma’naviy hayotining prinsipial bir xillik bo‘lishiga asoslanadi hamda har qanday turli-tumanlik, rang-baranglikni yo‘qotishga moyil g‘oyalarga tayanadi. Sobiq SSSRdagi madaniyatning bu turi turli ijtimoiy guruhlarning o‘ziga xos maqsad va manfaatlarini ochiq namoyon qilishga yo‘l qo‘ymaydi. Shu bilan birga totalitar rejim fuqarolarning siyosiy hayotdagi tanlash imkoniyatlarini chegaralar, har qanday muqobillikni inkor qilar, bitta mulkchilik turi, bitta partiya, bir o‘ringa bitta nomzod kabi cheklashlarni oldindan belgilab berar edi. Bu holat o‘z navbatida total turg‘unlikni, qolaversa yemirilishni ham keltirib chiqardi.
Siyosiy madaniyatning plyuralistik turi quyidagi muhim shart-sharoitlar yaratilganidagina paydo bo‘lishi, rivojlanishi, faoliyat ko‘rsatishi, shuningdek, ustuvorlik kasb etishi mumkin:
1) Iqtisodiy va ijtimoiy hayot plyuralizmi sohasida - mulkchilikning turli shakllari, eng avvalo xususiy mulkchilik paydo bo‘lishi, xo‘jalik yuritishning turli usullarining amal qilishi;
2) Jamiyat o‘z ijtimoiy strukturasi va turli manfaatlari bo‘yicha qanchalik rang-barang bo‘lsa, siyosiy plyuralizm va siyosiy madaniyat shakllanishi uchun shunchalik ko‘proq zamin paydo bo‘ladi.
3) Fuqarolik jamiyati rivojlanishining ustuvorligini ta’minlash sohasida - fuqarolik jamiyati siyosiy institutlarining shakllanishi; davlat hokimiyatini shakllantirish asosan saylovlar vositasida amalga oshishi, hech kim, hech bir guruhning bu hokimiyatni na amalda, na huquqiy jihatlardan o‘z monopoliyasiga aylantirishiga yo‘l qo‘ymaslik;
4) Guruhlar va ularning vakillari bo‘lgan siyosiy partiyalar va harakatlar o‘rtasida ijtimoiy rivojlanishning asosiy qadriyatlari, ideallari va maqsadlariga nisbatan aniq kelishuvlarning mavjudligi;
5) Ham huquqiy jihatlardan, ham hayotda shaxs erkinligining ta’minlanganligi.
Ushbu mavzuni o‘rganishda quyidagi masalalarni ham bilish foydadan xoli emas.
Do'stlaringiz bilan baham: |
