|
«Қўшиқ»нинг бадиий қиммати. «Роланд ҳақида қўшиқ» чуқур инсоний туйғулар, дўстлик, жанговар ватанпарварлик руҳи билан суғорилган ажойиб бадиий ёдгорликдир. Эпик ривоя ва шеърий жўшқинлик асарга гўзаллик ва салмоқдорлик бахш этади. «Қўшиқ»нинг тили, тасвирлари ёрқин ва ранг-барангдир. Иборалар ихчам ва соддалиги билан тасвирнинг халқчиллигини орттиради. Шунинг учун ҳам у минг йиллик давр синовидан ўтиб, ҳозир ҳам эстетик таъсир кучини йўқотган эмас. «Қўшиқ»да ҳаяжонли эпизодлар кўп: кучи ва сони жиҳатидан тенгсиз душман қўшинига катта талафот етказиб, охирида нажот тополмай қолган Роланднинг Карлга ёрдам сўраб мурожаат қилиши ва хиёнат қилинганини пайқаган Карлнинг орқага қайтиши, Роланд билан Оливьенинг оғир ярадор бўлиб ватан учун жон беришлари, Карлнинг Ронсеваль урушида ҳалок бўлган баҳодирлар тепасида туриб кўз ёши тўкиши, севганининг ўлимини эшитган гўзал Альданинг ғам билан дунёдан кўз юмиши тасвир этилган эпизодлар китобхон қалбида чуқур из қолдиради. Роланддаги ватанпарварлик руҳи унинг сўзи, иши ва ҳаракатларида намоён бўлади. Қаҳрамон учун «азиз Франция»дан кўра муқаддасроқ сўз йўқ, Роланд ана шу муқаддас ватани учун жанг қилиб, жон беради.
Роланд феодал рицарларига хос бўлган хусусиятлар – маҳдудлик, эгоизм, ёвузлик ва тамагирликдан холидир. Унда ватанга муҳаббат, халққа хизмат қилиш муддаоси, ўз бурчига содиқлик, мардлик туйғуси ва бошқа олижаноб инсоний хислатлар мужассамланган. Бу фазилатлар рицарь Роландни халққа яқинлаштириб, севимли қаҳрамон даражасига кўтаради.
ВИ б о б. ИСПАН ҚАҲРАМОНЛИК ЭПОСИ
Испанияда реконкиста ҳаракати. ВИИИ асрда Испанияни босиб олган маврлар (араблар) Пиреней ярим оролида қудратли давлат барпо этадилар. Испаниянинг забт қилинмаган шимолий қисмида ВИИИ – ИX асрлар давомида Астурия ва Наварра давлатлари мустаҳкамлана бошлайди. X асрдан бошлаб бундай майда давлатлар бирлашиб, мустақиллик учун араб истилочиларига қарши қаттиқ кураш олиб борадилар. Бу ҳаракат тарихда реконкиста ҳаракати деб аталган эди. XИ – XИИ асрлар мобайнида ташкил топган уч қироллик – Кастилия, Арагон ва Португалия озодлик урушида айниқса катта роль ўйнадилар.
Мазкур феодал-христиан давлатлари, айниқса Кастилия билан Арагон ўртасида ўзаро жанжаллар давом этаётганига қарамай, улар умумий душманга қарши бирлашиб, 1212 йилда Лас-Навас де Толос яқинида маврларга қаттиқ зарба берадилар. Сўнг испанлар душман қўлидаги ерларни кетма-кет тортиб ола бошлайдилар.
XИИИ асрнинг охирларига борганда Испаниянинг жанубидаги Гранада амирлигидан бошқа ҳамма вилоятлар озод этилган эди.
Реконкиста ҳаракатида турли ижтимоий қатламлар, айниқса деҳқонлар катта ҳисса қўшадилар. Халқ оммасидаги ватанпарварлик ҳисси помешчикларга қарамликдан озод бўлиш йўлидаги ҳаракат билан қўшилиб кетади. Деҳқон, косиб ва майда рицарлар ҳамма вақт жанговар вазиятда турадилар. Душмандан озод этилган вилоятларнинг чегараларини қўриқлайдилар. Бироқ озод этилган ерлардан олинган ўлжалар асосан феодал ва руҳонийлар қўлига қарар эди.
Кастилия жанубга силжиб боришда таянч пункт вазифасини бажарар, унинг аҳолиси эса ҳарбий хизматни ўтар эди. Шаҳарлар ўз кучлари билан ҳарбий операциялар ўтказар, баҳамжиҳат ҳаракат қилиш учун ўзаро иттифоқ ҳам тузардилар. «Ана шу жангларда халқ қонунлари ва одатлари бунёдга келди». Шаҳарлар ўзлари яратган қоида ва ҳуқуқларни қаттиқ туриб ҳимоя қилардилар.
Кастилия территориясидаги деҳқонлар крепостнойликда ниҳоятда оғир кун кечирардилар. Араблар билан урушиб олинган ерлардаги деҳқонларнинг аҳволи бошқача эди. Кастилиянинг бўш қолган ерларини сақлаш ва уни ишга солиш учун бошқа ерлардан кишилар кўчирилиб келтирилган ва уларга турли имтиёзлар, хусусан, шахсий эркинлик берилган эди. Деҳқонларга баъзи бир енгилликлар берилиши ва уларнинг ўз обшиналарини тузишлари крепостной деҳқонларга таъсир этмай қолмади. Шаҳар ёки эркин деҳқон жамоаларига қочиб борган крепостнойлар у ерда шундай имтиёзлардан фойдалана бошлайдилар.
Бироқ маврлар узил-кесил зарбага учратилгач, феодаллар деҳконлар билан ҳисоблашмай қўядилар, яна уларни ўзларига қарам қила бошлайдилар. Бунга қарши Каталонияда эзилган меҳнаткашларнинг қўзғолонлари келиб чиқади. Ҳукмронлар бундай ғалаёнларни бостиришларига қарамай, халқ ҳаракатлари тўхтовсиз давом этади. Ниҳоят, қирол ва феодаллар крепостной ҳуқуқни бекор қилишга мажбур бўладилар. Шундай бўлса ҳам, реконкистада иштирок этган ва ўз ватани учун узоқ кураш олиб борган деҳқонлар озодликка эришмай, яна феодаллар зулми остида қола берадилар.
Испанияда юз берган ижтимоий-сиёсий ҳодисалар, феодаллар ўртасидаги ўзаро жанжаллар, арабларга қарши реконкиста ҳаракати испан қаҳрамонлик эпосида ўз ифодасини топади. Сид ҳақидаги романслар ва поэма («Менинг Сидим ҳақида қўшиқ») қадимги испан халқ поэзиясининг ажойиб намуналаридир.
Сид тарихий шахс бўлиб, унинг асл исми Родриго (Руй) Диас. Сид эса унинг лақабидир. Ўз қарамоғида маврлар бўлган испан сеньорларига шундай ном берилган. Сид 1040 йилда Кастилия зодагонлари оиласида туғилган. У қирол Фердинанд И нинг ўғли Санчо ИИ саройида хизмат қилган. Сид қиролнинг яқин аъёни ва қўшин бошлиғи сифатида маврларга қарши курашида қатнашган.
Бутун Испанияни душмандан озод этиш жангларида кўп қаҳрамонликлар кўрсатган Сид 1099 йилда вафот этади.
Сид реконкиста ҳаракатининг йирик арбоби, Испаниянинг мустақиллиги учун курашган миллий қаҳрамон сифатида машҳурдир.
Do'stlaringiz bilan baham: |
