О.ҚАюмов чет эл адабиёти тарихи илк урта асрлар, уйгониш даври ва XVII asr

«Қўшиқ»қа киритилган диний тенденция. Ғарб феодалларининг Испаниядан араб истилочиларини ҳайдаш учун олиб борган курашларини Шарқ мамлакатларига қарши уюштирган салиб юришлари тарзида кўрсатишга уринишлар асарда ўз таъсирини қолдириши табиий бир ҳол эди. Тарихий фактларнинг бузиб кўрсатилиши халқ қаҳрамонлиги билан феодал-черков идеологиясининг зиддиятлари туфайли содир бўлган эди. «Қўшиқ тўқувчи»лар кенг маълумотга эга бўлмаганлари ва, хусусан, христиан руҳонийларининг тарғиботлари таъсирига берилиши натижасида улар ўзларининг душманлари – маврлар (араблар)ни кўп худоли мажусийлар деб айблайдилар. Поэмада Сарагоснинг султони Марсилийни Муҳаммад Аполлин ва Терваганга сиғинувчи «лаънатланган» ўтпараст дейилади. Бу нарса қўшиқ ижодчилари мусулмон динининг моҳияти нимадан иборат эканини билмасликларидан ва уни христиан дини асосларига ўхшатиб тасвирлашларидан келиб чиққан бир ҳолдир. Черков, христиан динидагиларнинг соддалигидан фойдаланиб, сарацин (Арабистонда яшаган қадимги кўчманчи халқ)ларга даҳшатли йиртқичлар деб қарар эди. Ваҳоланки, араб мамлакатлари маданий тараққиёт соҳасида ўша вақтдаги Ғарбий Европа мамлакатларидан устун турар эди. Европада фан асосан инжилни ўқиш ва унинг маъносини изоҳлашдан нарига ўтмаган бир вақтда, араблар антик маданиятнинг улуғ донишманд намояндалари ижоди билан танишган, Аристотель ва Архимед каби файласуф ва олимларнинг асарларини таржима қилиб ўрганаётган эдилар.
Салиб юришининг қатнашчилари Шарқ мамлакатларидан Европага қадимги маданият ёдгорликлари, антик давр олимларининг қўл ёзмаларини келтирадилар, бу Евдрпада ҳақиқий фаннинг куртак ёйишига мадад беради, черковнинг обрўйига эса қаттиқ путур етказади.
«Қўшиқ»да арабларни ёвуз, «мажусий» деб аташ каби диний тенденциялар ўзгалар ерини босиб олиш учун бир баҳона эди. Архиепископ Турпин аскарлар орасида юриб, уларни «кофир»ларга қарши муқаддас жангга ундар, бу урушда ўлганлар учун «жаннат эшиклари» очиқ деб эълон қилар ва шу билан босқинчилик юришларига диний тус берар эди. «Қўшиқ»даги бу эпизодларда диннинг дунёвий ҳокимиятга қарамлиги очилган.