O zbekiston respublikasi sogliqni saqlash vazirligi toshkent pediatriya tibbiyot instituti

IX - B O B
SEZG1 A 'Z O L A R !
Sezgi a'zolari tashqi va ichki la'sirotlam i m axsus qabul qiluvchi tizim
bo’lib, I. Pavlov tabiri bilan aytganda bu a'zolar analizotorlarning periferik 
qism i hisoblanadi.
Sczgi a'zolariga ko’z, cshituv, m uvozanat, ta'm bilish, xid bilish a'zolari 
kiradi va ularning ham m asida sczgi qabul qiluvchi zonada 2 xil hujayralar - 
sczgini qabul qiluvchi sensor hujayralar va tayanch - trofik vazifasini o ’tovchi 
yordam chi hujayralar bo'ladi.
Sezgi a'zolari sensor hujayralarining tuzilishiga ko’ra, 2 xil bo'ladi.
S ezuvchi hujayralari m arkaziy va periferik o'sim talarga cga bo'lgan - 
ncyroscnsor hujayra. U lar ncyroscnsor a’zolarda (ko'z, xid bilish a’zolarida) 
bo'ladi.
Sezuvchi hujayralari faqat m arkaziy o'sim taga cga bo'lgan cpiteliosensor 
hujayralar, ular epitclioscnsor a'zolar (eshituv, m uvozanat, ta'm bilish a'zolar) 
da bo'ladi.
Yana a'zo shakliga cga bo’lm agan, lekin ichki a'zolardan sezgi 
im pulslarini m iyaga uzatuvchi relseplorlar ham shu tizim ga kiradi.
К О R ISH A 'Z O L A R I
K o'rish a'zosi - ko'z olm asi va qo'shim cha a'zolar (qovoq, yosh bczi va 
kipriklar) dan iborat. K o'z olm asida uchta parda m avjud; tashqi fibroz parda - 
sklcra, o'rta - lom irli parda va ichki to'r pardalar. Bu uch parda ko'zning uchta 
funsional apparatlarni hosil qiladi.
Dioptrik apparat - (m uguz parda, ko'z gavxari, shishasim on tana) nurni 
sindirib turadi.
A kkom odatsion apparat - ko'zga tushuvchi tasvirni m oslab beradi 
(kiprikli tana va ko'z qorachig'i kiradi).
R etscptor apparat - tasvirni qabul qiladi (ko'zning to'r pardasi kiradi).
K O 'Z N IN G T U Z IL ISH I.
K o’z olm asini tashqi tom ondan tashqi fibroz parda (t. fibrosa bulbi) - 
sklcra o'rab turadi. Sklera zich biriktiruvchi to'qim adan tuzilgan, kollagen va 
elastik tolalar orasida joylashgan, fibrotsitlarda sariq tus beruvchi pigm ent 
donachalari bo'ladi. Q arilikda bu hujayralarda yog' tom chilari ko'payadi. 
Sklcra oldingi tom ondan m uguz pardaga o'tadi. Skleraning m uguz pardaga 
o'tish joyida burchaklar hosil bo'lib, ular venoz sinuslari (Shlcm ov kanalini) 
hosil qiladi. Shlem ov kanali oldingi kam cradagi suyuqlikni venoz sinusiga 
oqishini ta'm inlab beradi (141-rasm ).
236

---

141-rasm. K o'z tuzilishi.
A-ko'z olm asi sxema. B-ko'z burchagi.
1-m uguz parda. 2-gavxar. 3-oldingi kam era. 4-yoy parda. 5-orqa kamera. 
r r i S o n tana. 
7
-k?p„ks,m on belbog'. 
8
-
0
, , a kam era. W om rnl, parda. 10-
237

---

to'r parda. 11-to'r parda tom irlari. 12-ko’rish ncrvi. 13-nervni o'rab turuvchi 
m iya pardasi. 14-shishasim on tana.l6-konyuktiv
a-sariq dog', b-ko'r dog', v-kipriksim on tana o'sim talari, g-kipriksim on 
tanacha m ushaklari, d-venoz sinus.
M uguz parda (cornea) tiniq parda bo'lib, uning tiniqligi undagi 
glikozaam inoglikan (kcratinsulfatga) bog'liqdir. Pardaning qalinligi o'rta 
xisobda 1-2 m m atrofida. M uguz pardada 5ta qavat ajratiladi. 1. O ldingi 
epiteliy - ko'p qavatli m uguzlanm aydigan cpitcliydan iborat. 2. O ldingi (yoki 
tashqi 
chcgaralovchi 
B oum en) m cm brana. 3. X ususiy m odda - u zich 
biriktiruvchi 
to'qim adan 
iborat 
bo'lib, 
kollagcn 
fibrillalarining 
zich 
plastinkalarini hosil qiladi. A sosiy m odda kcratinsulfatga boy bo'ladi. 4. O rqa 
chcgaralovchi m cm brana. 5. O rqa epiteliy (yoki oldingi ko'z kam erasining 
endoteliysi) bir qavat joylashgan.
Endotcliydan iborat m uguz parda xira tortib, tiniqligining yo'qolishi 
bclm o deyiladi.
M uguz pardada ozod ncrv oxirlari ko'p bo'lib, ular taktil sezgini qabul 
qiladi. Yosh va kon'yuktiv bezlar sekreti m uguz pardani nam lab turadi va turli 
kim yoviy - fizikaviy ta'surotlardan saqlaydi. M uguz pardaning regeneratsion 
qobilyati o'ta kuchlidir.