O zbekiston respublikasi sogliqni saqlash vazirligi toshkent pediatriya tibbiyot instituti

G istologiya fanining zam iniy m uam m olari
1. H u ja y ra va to 'q im a la rn in g tu z ilish i, vazifalari, taraq q iy o ti (sito- 
g is to g e n e z ) q o n u n u iy a tla ri;
2. 
H u ja y ra
va 
to q im a la rn in g
d iffcrcn siro v k a 
va 
re g e n c ra lsiy a
q o n u n iy atlari;
3. H u jay ra, to q im a la r va az o la rn in g y o sh g a ko ra o 'zg arish lari;
4. H u jay ra, to q im a va a z o la rn in g ta ra q q iy o ti va vazifalarin i o 'ta sh d a
n erv , e n d o k rin va im m u n tiz im la rn in g b o sh q a ru v roli;
5. H u ja y ra , to q im a, a z o la rg a lu rli b io lo g ik , fizikaviy, k im y o v iy , e k o lo g ik
va b o sh q a o m illa m in g tasirid a k c c h a d ig a n rc a k tiv , a d ap tiv o 'zg arish lar.
6. "O na-yo'ldosh-bola" tiz im id a k c c h a d ig a n sito - m o rfo lo g ik o 'zg arish lar.
7. O d a m e m b rio g c n c z i a so sla ri va x u su s iy a tla rid a n iborat.
A lb a tta h u ja y ra , to q im a , a z o la r tu z ilish i, v azifalari va ta ra q q iy o ti 
q o n u n iy a tla rin i y e c h is h va o 'rg a n ish b irin ch i galda tajrib av iy tad q iq o tlard a 
о rg an ilad i, tirik jo n iv o rla rd a k u z a tish la r o lib b o rish o rq a li am alg a o sh irilad i. 
T ajrib ad a tu rli p a to lo g ik x o la tla rn in g m o d e lla ri y aratilad i va o 'rg an ilad i.
H u jay ra va to ’q im a la rn in g n o zik , m ay d a tu z ilish i, tu rli y o ru g 'lik , 
c le k tro n m ik ro s k o p la rd a m o le k u ly a r, su b h u ja y ra v iy , h u ja y ra v iy va to 'q im a
d ara ja sid a
g isto -sito lo g ik , 
g isto -sito x im iy a v iy
u su lla r, 
av to rad io g rafik , 
b io m c trik
u su lla r 
o rq ali 
o 'rg an ilad i. 
K e y in g i 
y ig irm a
y illa r 
ich id a 
m o rfo m e trik , m iq d o riy
u su llar, 
m a tc m a tik m o d e lla s h tiris h , k o m p y u tc r 
tc x n ik a si h am k en g ко lam d a q o llan ib k elm o q d a. E le k tro n m ik ro sk o p iy a
6

---

k o 'rsa tis h q o b iliy alin in g k o 'p a y is h i h u ja y ra va to 'q im a n in g en g m ay d a 
tu z ilm a la rin i o 'rg a n ish g a c h a y e tib bordi.
N im a u c h u n sito lo g iy a, e m b rio lo g iy a fanlari g isto lo g iy a b ilan birlash ib
k clg a n d cg a n sav o ln in g tu g 'ilish i tabiiy hoi. S ito lo g iy a h u jay ran i о rganadi, 
h u ja y ra c sa to 'q im a n i h o sil qiladi. O 'z -o 'z id a n bu y e rd a sitologiya g isto lo g iy a 
b ilan b irla sh ib ketadi. E m b rio lo g iy a fani h a m sito lo g iy ad an b o sh la n a d i, 
h o m ila -c m b rio n e sa, avval h u ja y ra s o n g h u ja y ra va to 'q im la r m ajm u asid an
ib o rat, ik k in ch i to m o n d a n cm b rio g e n c z -h o m ila n in g riv o jlan ish i a so sid a silo- 
g isto g c n c z y o tad i, b u ja ra y o n la r g is to g c n c tik
q o n u n iy a tla r aso sid a am alg a 
oshadi.
S h u n d a y q ilib , bu uch fan n in g b ir g isto lo g iy a n o m i b ilan atalish i suniy 
h o lat b o 'lm a y , b alk i tab iiy ho ld ir. U la m i b irlash tirad ig an y an a katta arg u m e n t, 
bu u la m in g h a m m a sid a h am aso siy usul g isto lo g ik va m ik ro sk o p ik u su lla m in g
q o 'llan ish id ir.
G isto lo g iy a fan in g a m aliy a h a m iy a tla ri.
1. 
S ito d iag n o stik a 
(h u ja y ra n i 
o 'rg an ish
o rq ali 
tash x is). 
Q on 
h u ja y ra la rid a n to rtib , tu rli to 'q im a , h u ja y ra la r m ik ro sk o p o stida k o 'rila d i va 
u n d a g i m iq d o riy va sifat o ’z g a rish la r a n iq b n a d i va sh u aso sd a ta sh h is 
q o 'y ilad i. 
O n k o lo g iy a, 
g e n c tik a , 
im m u n o m o rfo lo g iy a, 
g em ato lo g iy a, 
a k u sh e rlik va g in c k o lo g iy a d a b u u su l aso siy h iso b lan ad i. G e m o g ra m m a , 
sp c rm o g ra m m a , m iy e lo g ra m m a la r h a m sito d iag n o stik a u c h u n qilinadi. U ndan 
ta s h q a ri, su b h u ja y ra v iy sito d ia g n o stik a d a m ito x o n d riy a la r, lizo so m alar, y ad ro
kabi h u ja y ra ichi tu z ilm a la rd a g i o 'z g a rish la r an iq lan ad i.
2. Q o n q u y ish va tra n sp la n to lo g iy a d a h u ja y ra la r va to 'q im a la rn in g o 'zaro
m o slig i-g isto lo g ik m o slik g isto lo g iy a o rq ali hal qilinadi.
3. T u rli h o latlard a to ’q im a la r re g c n e ra tsiy a sin i (tik la n ish in i) o 'rg an ish
m asalasi h ay o tiy m asalalard an h iso b lan ad i. B iz to 'q im a n in g re g e n e ra tsio n
q o b iliy a tin i b ilm ay tu rib , to 'q im a g a ta s ir k o 'rsa ta o lm ay m iz. R eg e n c ra tsiy a
csa, bu b irin ch i g ald a g isto lo g ik m u a m m o hiso b lan ad i.
4. T u rli farm ak o lo g ik d o rilarn in g tasiri sito -g isto lo g ik jih a td a n o'rganiladi. 
B iro r y an g i d o rin i h u ja y ra , to 'q im a va azo la rg a tasirin i o 'rg a n m a sd a n tu rib , 
h a y o td a tad b iq q ilin m ay d i.
5. T ib b iy o td a q ato r m ey o riy sito -g isto lo g ik te s tla r ishlab ch iq ilg an k i, 
u la rn in g b iro n o rg an izm d ag i u y o k i bu to m o n g a siljish i p ato lo g ik h o lat 
h iso b lan ad i. B u te s tla r a y n iq s a , p o stn a ta l g is to g e n c z d a , q arig an o rg an izm d a 
k atta a h a m iy a tg a cga.
6. G isto lo g iy a fani b o s h q a tib b iy -b io lo g ik v a k lin ik fan lar b ilan
in tc g ra tsiy a la sh g a n h o ld a b u fan larn i ta ra q q iy o tid a m u h im ro l o'y n ay d i. 
G isto lo g ik q o n u n iy a tla r fizio lo g ik , b io k im y o v iy q o n u n u iy a tla r b ilan bog'liq. 
S ito lo g iy a fani ta ra q q iy o ti m o lc k u ly a r b io lo g iy a ta ra q q iy o tig a olib keldi. 
G isto lo g iy a fan in in g gistofiziolo'gik h a ra k tc rd a sh a k lla n ish i, fiziologiya, 
b io lo g iy a , b io k im y o fan larin i va a y n iq s a k lin ik fan larn i o 'q itish d a katta 
a h a m iy a tg a ega. M a sa la n , ic h a k d a u c h ra y d ig a n sito p a tiy a la r, tu rli tu g 'm a
k a sallik larg a, fe rm c n to p a tiy a g a
olib 
keladi. 
B ir 
so 'z b ilan
ay tg an d a
7

---

b io p siy alar, a u to p s iy a la r b ilan ish lo v ch i k lin ik m o rfo lo g iy a h am g isto lo g iy a 
faniga a so slan g an , g c n c tik a fani ta m o m ila sito lo g iy a b ilan b o g 'liq
7. 
G isto lo g iy a fani fizik a, m a lc m a tik a , k im y o , k ib c m c tik a , k o m p y u tc r 
tc x n ik a si k ab i fan lar b ilan u zv iy b o g 'lan g an d ir. B u fan la m n g taraq q iy o ti 
g isto lo g iy a fani ta ra q q iy o lig a ju d a q o 'l kcladi. A y n iq sa , h o zirg i z a m o n ax b o ro t 
te x n o lo g iy a sin in g ta ra q q iy o ti g isto lo g iy a fani ta ra q q iy o tig a katta h issa 
qo sh m o q d a. S ito fo lo m c triy a , c lc k tro n h iso b lash m a sh in a la ri, k o m p y u tc r 
tc x n ik a la r h o zirg i k u n d a g is to lo g iy a d a k cn g q o 'llan ilm o q d a.
S h u n d ay q ilib , g is to lo g iy a fani b io lo g iy a va tib b iy o td a k atta o 'rin
tu ta d ig a n fan lard an b iri h iso b lan ad i. B u fanni lo 'liq o 'z la s h tirish inson 
o rg a n iz m id a
m cy o rd a 
va 
k a sa llik d a
tu rli 
stru k tu ra la rd a
b o 'lad ig an
g isto fizio lo g ik o 'z g a rish la rn i b ilib o lish va k a sallik n i d av o lash d a to 'g 'ri yo'l 
tu tish g a o lib kcladi.
G IS T O L O G IY A F A N IN I O 'R G A N IS H U S U L L A R I
G isto lo g iy a fanini a so siy o 'rg a n ish u su li bu m ik ro sk o p iy a d ir (tirik yo k i 
q o tirilg an
(o 'lg an ) 
h u ja y ra , 
to 'q im a la rn i 
m ik ro sk o p
o stid a 
k o 'rish ). 
M ik ro sk o p iy a c sa, m ik ro sk o p b ilan bajariladi. B irin ch i m ik ro sk o p b u n d an 300 
y illa r ilgari Y cv ro p ad a p a y d o b o 'lg a n , O 'z b c k isto n g a 1900 yillarda kirib 
kclgan. M ik ro sk o p b u tc x n ik ap p arat. D cm ak , g isto lo g iy a fanining p ay d o
b o 'lish i tex n ik a b ilan , b irin c h i m ik ro sk o p p ay d o b o 'lish i b ilan bog'liq bo'lgan. 
K c n g ro q qilib ay tad ig an b o 'lsa k , g isto lo g iy a fani ta ra q q iy o ti o p tik a, fizika, 
m a tc m a tik a k o m p y u tc r tc x n ik a si, rc n tg c n stru k tu r a n a liz , y ad ro -m ag n it 
rc z o n a n s i (Y A M R ), rad io a k tiv iz o to p larn in g o lin ish i, u ltratscn trafu g alash , 
y an g i y o ru g 'lik va c lc k tro n m k iro s k o p la rn in g p ay d o b o 'lish i bilan bog'liqdir. 
1930-1940 y illard a c lc k tro n m ik ro sk o p p ay d o b o 'lib , g isto lo g iy a fanini k csk in
riv o jla n tirib y ubordi. U n g ach a va u n d an k c y in p ay d o b o 'lg an y o ru g 'lik
m ik ro sk c p in in g tu rlari (u llra fio lc t, fazo v o k o n trast, p o ly a riz a lsio n ) h am
g isto lo g iy a
fani ta ra q q iy o ti 
u c h u n
k atta x iz m a t q ild i 
va q ilm o q d a. 
A y n iq sa u ltratscn trifiig alash h u ja y ra q ism la rin i (o rg an ellalar, y ad ro va sh .k .) 
o 'rg a n ish d a ju d a m u h im ro l o 'y n ad i.
G istologiya fa n id a q o 'lla n ila d ig a n o 'rg a n ish u su llari
H o zirg i z a m o n g isto lo g iy a fan in i o 'rg a n ish d a q o 'lla n ila d ig a n u su llar 
o rg a n iz m n i to 'la h o ld a (b ir b u tu n h o ld a ) o 'rg a n ish d a n ta sh q a ri alo h id a o lin g an
h u ja y ra la r to 'q im a la r y o k i h u ja y ra q ism la rin i, h u ja y ra o rg an cllalarin i alo h id a 
0 rg a n ish g a im k o n b crad i. B u b ila n m o lc k u ly a r d arajag a h am chiqiladi. 
H o zirg i z a m o n y o ru g 'lik m ik ro sk o p la rin in g hal q ilu v c h i (k o 'rs a tish ) q o b iliy ati 
0 ,2 m k m b o 'lsa, c le k tro n m ik ro s k o p la rd a bu m aso fa 1-2 n m ga teng. B iz 
m ik ro sk o p n in g ко rsa lish q o b iliy a ti d c g a n d a , m ik ro sk o p n in g ikki n u q ta
o rasid ag i m aso fag a jo y la sh g a n o b y c k t (h u ja y ra ) q ism la rin i k o 'rsata o lish
q o b iliy alin i 
tu sh u n a m iz . 
A y lg a n im iz d c k , 
g is lo lo g iy a n in g
asosiy. usuli 
m ik ro sk o p ik u su l, y an i m ik ro sk o p iy ad ir. M ik ro sk o p iy a v aq tid a g isto lo g ik
o b y c k tla r (p rc p a ra tla r) m ik ro sk o p o stid a k o 'rila d i va lo z im to p ilg an d a

---

ta s d iq la sh u c h u n o b y e k tn in g ra s m i m a x s u s m o sla m a la r y o rd a m id a rasm g a 
olib q o y ila d i.
G isto lo g ik p rc p a ra tla r tu rli m ax su s u su lla r y o rd a m id a tay y o rlan ad i. Q ay si 
u su ln in g q o 'lla n ilish i k o 'p ro q m aq sa d g a b o g 'liq bo'ladi.
G isto lo g ik p rc p a ra tla rn i ta y y o rla sh ja ra y o n ig a m ik ro tc x m k a dcb atalad i 
va bu ja r a y o n b ir n e c h a b o sq ic h la rd a n iborat.