O zbekiston respublikasi sogliqni saqlash vazirligi toshkent pediatriya tibbiyot instituti

L yum inessent yoki flyuororessent 
m ik ro sk o p d a k o 'rish . H a r b ir h u ja y ra
n u rla n ish (ly u m in c sse n siy a y o k i fly u ro re ssc n siy a ) q o b iliy atig a ega. B u h o la t 
q isq a to 'lq in li n u rla r tasirid a bo'ladi. B u n d ay n u rla r m a n b a i sifatid a sim o b yo k i 
k sc n o n la m p a la ri ishlatiladi. Y u b o rilg an n u r ta s irid a b io lo g ik o b y ck td an
c h iq q a n n u r to 'lq in i u zu n b o 'lad i. S h u n in g u c h u n m a x su s sv eto filtrlar 
y o rd a m id a b io lo g ik o b y c k tn i ak s c ttiru v c h i fly u ro re ssc n siy a n u rlarin i tu tila d i 
va o b y c k t k o 'rilad i. F ly u o re ssc n s iy a b irla m c h i va ik k ila m c h i bo'ladi.
B irlam ch i fly u o rc ss e n siy a d a o b y c k t u n in g o 'z id a n c h iq q a n n u r a so sid a 
o 'rg an ilad i. 
M a sa la n , n e rv h u ja y ra la ri, sem iz h u jay ralard ag i se ro to n in
b irla m c h i n u rla n ish q o b iliy atig a eg a va sh u n u rlan ish i an iq lan ad i (ad ren alin , 
n o ra d re n a lin h a m sh u n d ay ).
Ik k ila m c h i fly u o rc sse n siy a d a p rc p a ra lla r m a x su s b o 'y o q la r fly u ro x ro m lar 
b ilan b o 'y alad i. H o zirg i v aq td a fly u o ro x ro m lar lu ri ko'p. M a sa la n fly u o ro x ro m
ak rid in (o ra n j) ish latilg an d a R N K och -q izil, D N K tin iq ко к ran g d a bo ladi. 
B u n d ay
n u rla n ish o rq ali b io lo g ik o b y ck t 
tu z ilish i, k im y o v iy
ta rk ib i 
o 'rg an ilad i. 
D cm ak , 
fly u o rc ss e n t m ik ro sk o p iy a
u ltrafio lct 
n u r sp ek tri 
m ay d o n id a q o 'z g 'a lib va n u r ta rq a tish h o d isasig a aso slan g an .
F azo-kontrast m ikroskopiya 
usuli o d d iy m ik ro sk o p la rd a k o 'rin m a y d ig a n , 
lc k in tin iq va ra n g s iz b io lo g ik o b y ck t (tu z ilm a la rn i) n in g y o rq in ak sin i k o 'rish
u c h u n
ish latilad i. 
A slid a 
o d d iy
m ik ro sk o p iy a d a
tu z ilm a la rn i 
y o rq in
k o 'rin ish ig a b o 'y a sh o rq ali crish ilad i. F az o k o n tra st m ik ro sk o p iy a d a csa, 
b o 'y a sh
u su li 
q o 'llan m ay d i. 
A k sin c h a
k o n d e n so rg a jo y la sh g a n
xalqa 
d iafrag m a y o rd a m id a (u y crd a fa z o p la stin k a bo ladi) o rg a n ilu v c h i tu z ilm a la r, 
u larn in g k o n lra stlig in i o sh irish orq ali o'rg an ilad i. 
B u n d a b o 'y alm ag an
p rc p a ra ld a g i tu z ilm a la m in g n u r sin d irish q o b iliy a ti va z ic h lig i m u h im rol 
o 'y n ay d i. Y o rq in lik (k o n tra st) ni o sh ira b o rish b ilan tu rli n u r sin d irish
q o b iliy a tig a e g a b u lg an tu z ilm a la r farqli rav ish d a o so n o 'rg an ilad i. M asalan , 
k o 'n d a la n g -ta rg 'il m u sh a k to la la rin i bu m ik ro sk o p d a o 'rg an ish o rq ali ko'p 
y a n g ilik la r olindi.
Q o ro n g 'i m ay d o n li m ik ro sk o p d a k o 'rish . B u m ik ro sk o p n in g ко rish
m ay d o n i H narkazida n u r tu sh irm a y d ig a n q o ro n g 'i k o n d e n so r jo y la sh g a n
b o 'lad i. O b y c k t m a n b ad a n q iy a tu s h a y o tg a n n u r b ila n y oritiladi. M ik ro sk o p
o stid a o 'rg a n ila d ig a n o b y ck t y o rq in k o 'rin ish i m u m k in . B u m ik ro sk o p
av to rad io g rafiy ad a k u m u sh d o n alarn i k o 'rish u c h u n (u la r qo ro n g i jo y d a
y a x sh i k o 'rin a d i), yoki k lin ik lab o rato riy alard a siy d ik tark ib id ag i k rista lla m i 
(siy d ik k islo ta, o k sa la tla r), m ik ro b la m i (sp iro x c la la r) k o 'rish d a ju d a qo'l 
keladi.
P o ly a riz a tsio n m ik ro sk o p iy a . P o ly a riz a tsio n (q u tb li) m ik ro sk o p d a ikkita 
q u tb g a a jra tu v c h i filtr q u y ila d i, b iri (p o ly a riz a to r) n u r va o b y c k t о rta sid a , 
ik k in ch isi o b y e k tiv lin z a si va k o 'z o 'rtasid a. Ik k in ch i filtrd a ay la n ish n in g b o sh
o 'q i b o 'la d i v a b irin c h ig a n is b a ta n p c rp e n d ik u ly a r y o ta d i v a n u r о tk azm ay d i. 
L e k in ikkala filtr ay la n ish x u su s iy a lig a e g a va n u r y o 'n a lish in i o 'z g a rtirish i
11
A / f

---

m u m k in . S hu a so s d a filtr a y la n g a n d a b o 'y la m a y o tg a n tu z ilm a la r tark ib i 
(k o lla g e n , m aydp. n a y c h a la r, m ik ro fila m e n tla r), k rista l tu z ilm a la r (L e y d ik
h u ja y ra sid a ) y o ritilg an h o ld a k o 'rilad i. B u y c rd a n u r ikki filtrd an o 'ta d i v a ikki 
m a rta sindiriladi.
In te rfe re n sio n m ik ro sk o p iy a fazo - k o n tra st m ik ro sk o p iy a n in g b ir tu ri 
b o 'lib , to 'q im a tark ib id ag i m o d d a la rn in g m iq d o rin i a n iq la sh u ch u n ishlatiladi. 
in te rfe re n sio n m ik ro sk o p d a
y o ritg ich d an
k c lay o tg an n u r ikki o q im g a 
b o 'lin a d i, b ir o q im o b y c k td a n o 'ta d i, ik k in ch i o q im o b y c k t y o n id an o'tadi. 
O b y c k tiv p riz m a c h a la rid a ik k ala n u r b irla sh tirila d i, in terfc ralsiy a bo'ladi. 
O b y c k t 
a k sid a
u n in g
tu rli 
q ism larin in g
q a lin lig i, 
z ic n lig i, 
u la m in g
k o n tra stlig ig a q arab ajratilad i. O 'z g a rish la rn in g m iq d o riy analizi aso sid a 
o b y c k td a g i m o d d a la r k o n se n tra ts iy a si va m assasi an iq lan ad i. F azo -o n trasl, 
in te rfe re n sio n , 
q o ro n g 'i 
m ay d o n li 
m ik ro sk o p la rm n g
afcalligi, 
bu 
m ik ro sk o p la rd a
tirik
h u ja y ra la rn i 
m ito tik
b o 'lin ish id a , 
m c ta b o litik
ja ra y o n la rd a , h ara k a t v a q tid a o 'rg a n ish m um k in .
E le k tro n m ik ro sk o p iy a n in g g isto lo g iy a faniga k irib k clish i, g isto lo g iy a 
fanini tczlik b ilan riv o jla n ish ig a sab ab bo'ldi. E lc k lro n m ik ro sk o p la rd a v ak u u m
h o la tid a q isq a to 'lq in g a e g a clc k tro n n u rla r o q im i ishlatiladi. N u rla m in g
c lc k tro m a g n it to 'lq in i sh u d arajad a k ich ik k i, n a zariy jih a ld a n h iso b lab
c h iq q a n d a hal q ilu v c h i m a so fa , y o ru g 'lik m ik ro sk o p ig a n is b a la n y u z m in g
m arta k ich ik , y an i 0 ,0 0 2 nm ga teng. L ck in am a liy o ld a ish latilu v ch i 
c le k tro n m ik ro s k o p la rd a hal q ilu v ch i m asofa 0 ,1 -0 ,7 n m atrofida.
H o zirg i vaq td a ikki x il e lc k tro n m ik ro s k o p la r k o 'p tarqalgan.
T ra n sm iss io n e lc k tro n m ik ro s k o p la r (Т Е М ) va sk a n e rlo v c h i (ra strlo v c h i) 
e lc k tro n m ik ro s k o p la r (S E M ). Т Е М da o 'rg a n ilu v c h i o b y e k tla rn in g k csilg an
y u z a ak si ко riladi. S E M d a o b y c k tn in g g o 'y o b o 'sh liq d a g i x ajm i, y an i uch 
o 'lc h a m li aksi k o'riladi. B u n d a m a x su s m ik ro z o n d ish latilad i va o b y c k tn in g
y u zasi o 'rg a n ib ch iq ilad i. O b y c k t y u z a sin in g ra s m i m ik ro sk o p ck ran ig a 
tu sh irilad i.
E lc k tro n m k iro sk o p la riiin g afzallig i, u lard ag i hal q ilu v c h i m aso fan in g
k ic h ik lig i, o b y c k tla rn i b ir n c c h a m in g m artag ach k a tta la sh tirib k o 'rish va en g
m u h im i o b y c k tn i o 'ta a n iq k o 'rish im k o n i b o rlig id ir. H o zirg i vaq td a 
c le k tro n m ik ro s k o p la rd a h a m ish lash u su llari k o 'p va h u ja y ra d a g i m o d d alar 
m o le k u ly a r d a ra ja d a h a m k o 'rila d i. S hu narsan i katta m a m n u n iy a t b ilan ay lish
lo z im k i, x o z irg i T o sh k e n t T ib b iy ak a d c m iy a g isto lo g iy a kafedrasi va u n in g
q o sh id a g i llm iy la b o ra to riy a d a u z o q y illa r a k a d c m ik K .A .Z u fa ro v rax b arlig id a 
o lib b o n ld g a n ilm iy ish lard a m ik ro sk o p iy a n in g d c y a rlik x a m m a u su llari 
q o 'lla n g a n va bu b ilan u sto z im iz ilm iy m a k ta b in in g salo x iy ati ja x o n g a
m a s h x u r b o 'lg a n .X o z irg i k u n d a T T A , T o sh P T I g is to lo g iy a k a fc d ra la n d a Т Е М
da ish la sh y a x sh it y o 'lg a q o 'y ilg an .
Т Е М
lard a 
ко rish
u c h u n
ta y y o rla n a d ig a n
k e sm a la r 
m ax su s 
u ltra m ik ro to m la rd a o lin ad i. K e s m a la r q alin lig i 20-4 0 n m atro fid a bo'ladi.

---