O ’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi abdulla qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti ekologiya va hayot xavfsizligi kafedrasi

Elektron ta’lim resurslari

1. 
   www.tdpu.uz
   
2. 
   www.pedagog.uz
   
3. 
   www.physiology.ru/handbooks.html
   
4. 
   www.curator.ru/e-books/b22.html
   
5. 
   college.ru/biology/course/content/chapterh/section3/paragraph4/subparagraph.html
   

1 – АМАЛИЙ МАШҒУЛОТ

Ўқувчилар жисмоний ривожланишини гигиеник баҳолаш

Ишдан мақсад: Антропометрик кўрсаткичларини текшириш усулларини ўрганиш ва олинган натижалар асосида ўқувчилар ривожланганлигини гигиеник баҳолаш.
Ўқув жиҳозлари: Тарози, бўй ўлчагич, сантиметрли лента, спирометр, қўл динамометри.
Назарий қисм:
Антропометрик кўрсаткичлар сомотоскопик, сомотометрик ва физиометрик текшириш ўтказиш орқали аниқланади.

1. Сомотоскопия (ташқи кузатиш)да терининг эластиклиги, скелет мускулларининг ривожланганлиги, скелет (кўкрак қафаси, оёқлар қомат)нинг нормада ривожланганлиги аниқланади? бунда:
а) терини эластиклиги бош ва кўрсаткич бармоқлар билан тери юқорига тортиб қўйиб юбориш йўли билан аниқланади, яъни терини қўйиб юборганда терида ҳеч қандай из қолмаса эластиклиги яхши ҳисобланади;
б) скелет ва мускулларнинг ривожланганлиги кўз орқали аниқланади, яъни скелетда нормадан четланишлар бўлмаса, мускуллар шакли билиниб турса (теридан бўртиб чиққан бўлса) ривожланган ҳисобланади;
в) кўкрак қафасининг шакли кўз орқали кузатилиб, силиндрсимон, конуссимон, ясси шакллари аниқланади;
г) оёқлар шакли тизза ва тўпиқнинг тегиб туриши орқали аниқланади, яъни сон, болдирлар, тиззалар бир-бирига тегиб турса нормал, тўпиқлар бир-бирига тегиб турганда болдирлар тегмаси О шаклидаги оёқ ва тиззалар тегиб турганда болдирлар ҳамда тўпиқ тегмаса Х шаклидаги оёқ ҳисобланади;
д) ясси оёқлилик оёқ изи шаклига қараб аниқланади, яъни оёқнинг четларининг изи тушиб, ўрта қисмини изи тушмаса нормал, барча қисмининг изини тушиши ясси оёқлилик ҳисобланади;
е) қоматнинг шакли кўз орқали кузатилиб, нормал, эгилган (боши бир оз олдинга эгилган, элкалари олдинга осилган, кўкрак қафаси ботиқроқ, қорни олдинга чиққан), лордоз (умуртқанинг бел қисми нормадан кўпроқ олдинга букилган қорин чиққан), кифоз (кураклар қанотга ўхшаш кўтарилиб туради, букир ҳолат), сколиоз (елкаларининг бири паст, бири баланд) қомат шакллари аниқланади.

2. Сомотометрияда бўйнинг баландлиги (тик ва ўтирган ҳолда) вазни, кўкрак қафасининг айланаси, бош айланаси ўлчанади.



3. Физиометрияда физиологик кўрсаткичлар аниқланади? бунда:
а) спирометр ёрдамида ўпканинг тириклик сиғими ўлчанади ва қуйидаги жадвал билан солиштирилади:

Ҳаво тури	Ҳаво миқдори (мл)
Нафас олиш ҳавоси	500
Қўшимча ҳаво	1500
Резерв ҳаво	1500
Ўпканинг тириклик сиғими	3500

б) қўл динамометри ёрдамида мускуллар кучи ўлчанади ва қуйидаги жадвал билан солиштирилади.

Ёш	Ўнг қўл		Чап қўл