O ’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi abdulla qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti ekologiya va hayot xavfsizligi kafedrasi

Биринчи жуда қийин фанларга
чет тили, математика.
Иккинчи даражали қийин фанларга	физика, кимё,
Ўртача фанларга	тарих, табиатшунослик, она тили ва адабиёт, география,
Ўзлатириши осон фанларга	жисмоний тарбия, мехнат, ашула, расм кабилар киради

Ўқиш кунининг биринчи соатида ўзлаштириши ўртача қийинликдаги фанлар қўйилиши керак, 2,3 соатларда организмнинг иш қобилият энг юқори даражада бўлади,шунинг учун бу соатларда ўзлаштириши қийин фанлар қўйилиши тавсия этилади. 4-соатда эса ўқувчиларда чарчаш белгилари кузатилади. Шунинг учун дарс жадвалининг 4–соатида осон ўзлаштириладиган фанлар (жисмоний тарбия, мехнат, ашула, расм) қўйилиши иш қобилиятини яна ошишига имкон беради ва нихоят 5-6 соатларга ўртача қийинликдаги (тарих, табиатшунослик, она тили ва адабиёт, география) фанлар қўйилса, уларни ўзлаштириш яхши бўлади.
Ўқувчиларни ўзлаштириши хафта давомида хам ўзгариб туради. Дам олиш кунидан кейин биринчи ўқиш кунида ўқувчи организми хали ишга тўлиқ сафарбар қилинмаган бўлади. Шунинг учун хам қийин фанлар иложи борича биринчи ўқиш кунига қўйилмаслиги керак. 2,3- ўқиш кунларида организмнинг иш қобилияти энг юқори даражада бўлади ва қийин фанлар ва назорат ишлар шу кунларда ўтказилгани маъқул.
4 –ўқиш кунидан бошлаб организмнинг иш қобилияти пасая бошлайди, лекин ўқишнинг 6- куни кўрсаткичларнинг деярли пасайгани қайд қилинмайди ,бундан келиб чиқадики, агар 4- ўқиш куни дарс харакатланиш билан боғлиқ бўлган енгил фанлар қўйилса,тарбиявий соат ва экскурсиялар шу кунда ўтказилса, ўқувчилар дам олади,натижада 5,6- ўқиш кунларида уларниниг иш қобилияти анчагина тикланади, натижада дарс жалвалига 5,6- ўқиш кунлари қийинроқ фанлар қўйилишига имкон яратади.
Дарс вақтида ақлий меҳнатда чарчашни олдини олиш чоралари:
1. Ўқитувчи янги материални ўқувчининг оптимал иш қобилиятига эга бўлган вақтида тушунтириш;
2. Дарснинг иккинчи ярмида, дарс беришнинг актив усулларини қўллаб, ўқувчи диққатини узоқ вақт битта предметда ушлаб турмасдан тушунтириш;
3. Дарс бериш усулини ўзгартириб туриш;
4. Синф хоналарини танаффус пайтида шамоллатиш;
5. Ўқувчи фаолиятини турли вазифаларга жалб қилиш, қоидаларига қатъий риоя қилган ҳолда ўқув техника воситаларини кенг қўллаш;
6. Дарс материалини тушунтиришда дидактив ўқув воситалардан;
7. Дарс оралиғида физкулминутлар ўтказиш;
8. Юқори педогогик маҳоратда дарсни ташкил этиш, кўтаринки кайфиятда тушунтириш ва ҳар хил оҳангда сўзлаш.
Дарс жадвали ўқув жараёнининг муҳим қисмларидан ҳисобланади. Дарс жадвалини тўғри тузиш ўқувчиларнинг ақлий чарчашини олдини олади. Дарс жадвали бир неча гигиеник талабларга жавоб бериши лозим, булар:
- ёшга мос ҳолда дарс соатларини қўйиш:
- кўп ақлий меҳнат талаб этадиган предметлардан сўнг жисмоний меҳнат талаб этадиган предметларни қўйиш;
- душанба куни кўп ақлий меҳнат талаб этадиган предметларни кам қуйиш;
- шанба куни кўп ақлий меҳнат талаб этадиган предметларни қўймаслик.