O ’zbekiston Respublikasi Oliy va O’rta mahsus ta’lim Vazirligi Sog’liqni saqlash vazirligi Andijon davlat tibbiyot instituti

Suv shimish koeffitsienti
Xom ashyodan damlama yoki qaynatma tayyorlash uchun kerak bo’lgan suvning miqdori turlicha olinishi mumkin. Masalan:
Rp.: Infusi rhizomatis cum radicibus Valerianae 6,0—120,0
D.S. 1 osh qoshiqdan 3 marta ichilsin.
Xom ashyodan dorixatda ko’rsatilgan miqdordagicha suv solib, ajratma olinib, berilgan hajmgacha suv bilan etkaziladi. Bunda yana suv qo’shishimizning sababi shuki, suvning bir qismi xom ashyoda ushlanib qoladi. Lekin suv qo’shish bilan biz olingan ajratmani suyultirgan bo’lamiz. SHuning uchun ana shu xom ashyoda ushlanib qoladigan suvni ham oldindan hisoblab tavsiya qilinadi. Suvning ko’shimcha miqdori damlama va qaynatmalar tarkibidagi ta’sir etuvchi modda miqdorini ancha ko’paytiradi. Tutib qilinadigan suv miqdori o’sha xom ashyoning morfologik va anatomik xususiyatlariga va xom ashyoning maydalik darajasiga bog’liq. XI DF da turli o’simliklar xom ashyosi uchun suv shimish koeffitsienti keltirilgan. Agar o’simliklar xom ashyosi uchun suv shimish koeffitsienti berilmagan bo’lsa, u holda barg, gul o’tlar uchun —2,0, po’stlok, ildiz, poya uchun —1,5 va meva urug’lar uchun —0,5 deb olinadi.
10-jadval
Har xil turdagi o’simlik xom ashyolarining suv shimish koeffitsienti

Xom ashyo turi	Suvni shimish koeffitsienti	Xom ashyo turi	Suvni shimish koeffitsienti
Yalpiz bargi	2,4	Chuchukkimyo ildiz va ildizpoyasi	1,7
Sano bargi	1,8	Erman po’slog’i	2,0
Ayikquloq	1,4	Frangula Po’slog’i	1,6
Mavrvk bargi	3,3	Moychechak guli	3,4
Adonis er ustki qismi	2,8	Na’matak mevasi	1,1
Dalachoy er ustki qismi	1,6	SHoxkuya	2,3
Marvarudgul er ustki qismi	2,5	Poligala ildizi	2,2
Sushenitsa er ustki qismi	2,2	Chayon o’ti bargi	1,8
Arslonkuyruk er ustki qismi	2,0	Poligala ildizi	2,2
Valeriana ildiz va ildizpoyasi	2,9	Zmeevik ildiz va ildizpoyasi	2,0

2. 
   Ekstrakt-konsentratlar xaqida umumiy tushuncha
   

1 gr. standart maydalikdagi o’simlik xom ashyosini infundirka stakanida siqib olingandan keyin ushlanib qolgan suvning miqdori suv shimish koeffitsienti deyiladi.

Muxitning (pH sharoitining) ta’siri
Bu alkaloid saqlagan xom ashyodan damlama va qaynatmalar olishda katta ahamiyatga ega. Suvni nordonlashtirganda alkaloidlarning kiyin eriydigan birikmalari (kiyin eriydigan organiq kislotalar bilan komplekslari) oson eriydigan alkaloid turiga aylanadi. Shunga ko’ra alkaloid saqlaydigan damlama va qaynatmalarga limon kislotasi, vino kislotasi yoki xlorid kislotasi xom ashyodagi alkaloidlar miqdoriga teng miqdorda qo’shiladi. Faqat shoxkuya uchun xlorid kislota xom ashyodagi alkaloidlar miqdoridan 4 marta ko’p miqdorda qo’shiladi.
DF XI ga asosan alkaloid saqlovchi xom ashyolardan suvli ajratmlar, faqat ekstrakt konsentratlardan foydalanib tayyorlanadi.
Ajratmalarni qaynatish uchun infundir (lat. — Infundal — qaynatish) deb ataladigan yopik idishlar ishlatiladi. Infundir apparat qanday ashyodan tayyorlanganligi ham ajratmalarning sifatiga ta’sir qiladi. Kadimda dorixonalarda sof kalaydan yasalgan infundirlar ishlatilgan. SHisha infundirlar kislota saqlaydigan ajratmalarni tayyorlash uchun qo’llanilgan (masalan: shoxkuya). Keyinchalik qalay infundirkalar ishlatila boshlangan, ular ham tez qiziydi va mustaxkam hisoblanadi.