O zbekiston badiiy akademiyasi kamoliddin behzod nomidagi milliy rassomchilik va dizayn instituti

O ‘zbekiston- Ispaniya munosabatlari. 
0 ‘zbekiston va Ispani- 
ya o'rtasida VI asrlardanoq aloqa o ‘matilgani, 1404-yilda Kastiliya 
qirolining elchisi Rui Gonsales de Klavixo Samarqandga kelgani va 
Amir Temur saltanati haqida estaliklar yozgani tarixdan m a’lum.
0 ‘zbekiston mustaqillikka erishgandan keyin, Ispaniya bilan 
savdo-iqtisodiy, 
madaniy-ma’rifiy 
sohalarda 
hamkorlik yo‘lga 
qo‘yila boshladi. Ikki davlat rasmiy delegatsiyalarining o ‘zaro 
tashrifi chog‘ida hamkorlikning shartnomaviy huquqiy negizini 
yaratuvchi bir qancha hujjatlar kelishib olindi. Ikkala mamlakat- 
ning savdo- iqtisodiy aloqalari 0 ‘zbekistonning Yevropa ittifoqqi 
bilan munosabatlari doirasida rivojlanib bormoqda. 0 ‘zbekiston 
Fanlar akademiyasi bilan Ispaniya Milliy tadqiqot kengashi 
o ‘rtasida quyosh energiyasini fotoelektr usulida o ‘zgartirish, 
yarim o ‘tkazgichli materialshunoslik sohalarida hamkorlik yo‘lga 
qo‘yilgan. 0 ‘zbekiston Respublikasi jahon tillari universiteti Is- 
paniyaning Granada, Madrid, Alkada de Enares universitetlari bilan 
aloqa o ‘matgan. Toshkentdagi shu universitetda ispan tili va madani­
yati markazi ochilgan. Granada va Buxoro universitetlarining hamkor­
lik qilishi haqida kelishib olingan.

---

Prado muzeyi
Muzeyning ochilish tarixi. 
Prado muzeyi — bu rassomlik va 
haykaltaroshlik milliy muzeyi hisoblanadi. U 1819-yilda ispan qi- 
rolligi va ibodatxona kolleksiyasi sifatida tashkil topdi va omma 
uchun ochiq deb e’lon qilindi. Hozirda bu yerda 8600 ta polotno 
mavjud. Ammo muzeyda joy etishmaganligi sababli ekspozitsiyalar- 
ni hammasi qo‘yilmagan. Ispan qirolligining 300 yil mobaynida 
to‘plangan kartinalari muzey kolleksiyasi asosini tashkil etadi. Av- 
valiga bu kartinalaming barchasi asosan saroy va cherkovlami beza- 
tish uchun m o‘ljallangan edi. Ammo XVI asrdan boshlab Ispaniyaning 
boshqa Yevropa saroylari bilan madaniy aloqalari kengaydi. Ispaniya 
tarixida arab bosqinchilariga qarshi kurash — Pekonkista muhim rol 
o ‘ynadi. U bir necha yuz yillar davom etdi. Bu urush natijasida Leon, 
Kastiliya, Aragan qirolligi vujudga keldi. Keyinchalik ular birlashib, 
hozirgi ispan qirolligiga asos solindi. Ko‘p asrlar davomida Ispaniyada 
san’at asarlariga katolik cherkov va monaxlardan tashqari katta buyurt- 
machilar va badiiy kolleksiya to‘lavchilar boMmagan. An’anaga ko‘ra 
qirol vafotidan so‘ng uning kolleksiyasi sotib yuborilgan, yangi qi- 
rol yangi kolleksiyalar to‘play boshlagan. Shuning uchun ham hozirgi 
Pradoda Kastiliya qirolligi kartinalari yo‘q.
Ispan monarxiyasi arablardan qutulib, turli bosqinchilik rejasini 
tuzganlar. Ispanlar yangi dunyoda birinchilardan bo‘lib o ‘mashib 
oldilar. Ispaniya o ‘ziga Niderlandiyani bo‘ysundirdi. 0 ‘z badiiy 
kolleksiyasini saqlab qolishga harakat qilgan birinchi ispan qiroli 
Karlos I, shuningdek, muqaddas Rim imperatori Karl V Gabsburglar 
bo‘lgan (1500-1558). Karl V chet el rassomlari asarlarini ham to ‘play 
boshlagan. Uning eng yaxshi ko‘rgan rassomlaridan biri Titsian edi. 
Karl V unga o ‘zining ot ustidagi suratini ishlatadi (1548)39.
Karl V ning ot ustidagi portreti. 1548-yilda Titsian Angburgga kelib

---

laqatportretlaryaratdi. Mallasariq osmon fonida oldinga intilgan, qora 
otda boiajak g‘alaba qozonuvchi , yaltiroq qurol -yaroqlari bilan 
Karl V tasvirlangan. Qo‘lida qilich — Rim imperatorlari ramzi. Im­
perator kartinada katolik dini himoyachisi sifatida tasvirlangan. Ajoyib 
ranglar yechimi aks etgan manzara jangga ketayotgan qahramon- 
ning maqsadga intilib, ishonch bilan ketayotganini ta’kidlab turibdi.
Karl V Ispaniya poytaxtida aytarli yashamagan. Uning Bryuself 
shahridagi saroyida noyob rangtasvir kolleksiyalari saqlanar edi. 
Kcyinchalik ular ispaniyaga jo ‘natildi va Prado muzeyidan joy oldi. 
Uning o ‘g i i Filip II taxtga o ‘tirgach, qirollar kartinalari kollek- 
siyalarini yanada kengaytirdi va Prado chekkasidagi saroyni shu 
asarlar bilan bezadi. Karl V va Filip II Ispaniyaga eng yaxshi 
san’at asarlarini keltirishdi. Italiyadan Monteni, Belini asarlari sotib 
olindi. Titsian, Tintoretto Veroneze asarlariga buyurtmalar berildi.
Filip IV davrida qirollar kolleksiyasi yanada boyidi. UVelaskes 
ijodini yuqori baholar edi. Filip IV M akedonskiy iborasini qaytar- 
di: “sendan boshqa hech kim mening rasmimni chiza olm aydi” . 
Qirol o ‘z so ‘zida turdi. 1660-yilgacha 40 yil davom ida Velaskes 
ijodi qirollik oilasi va uning yaqinlariga bag‘ishlandi. K o‘rgazma 
xronologik tarzida Velaskesning Rimga sayohati paytidagi karti- 
nalardan boshlangan. U birinchi marta Rimga o ‘qish uchun borgan. 
U k o ‘plab shaharlarda b o ‘lib, qirol uchun Titsian polotnosini 
sotib oldi, Tintoretto, Veroneze asarlarini oldi. Muqaddas Luka Rim 
im periyasining a ’zosi bo‘ldi. Uning Rim Papasi Inokentiy portreti 
hammani lol qoldirdi. Ushbu asar ko'rgazm aga qo‘yildi. Madridda 
Velaskes yosh qirolicha M argaritta portretini yaratdi.
Ko‘rgazm aning 3-bo‘limi saroy portretlaridan iborat, ularni ras- 
somning shogirdi chizgan. 1628-yilda M adridga Niderlandiyaning 
diplomatik topshirig‘i bilan Buyuk Rubens keladi. Diplomatik 
roli uni Ispaniyada rangtasvir bilan shug‘ullanishiga xalaqit 
bermadi. U yerda ishlagan asarlarini Ispaniya qiroli sotib oladi. 
Rubensning vafotidan so‘ng, asarlari auksionga q o ‘yiladi va ke- 
yinchalik Prado m uzeyiga olib kelindi.

---

XVIII 
asrda ispan jam iyatining yetakchilari ommaviy muzeylar 
tashkil etish lozimligi haqidagi fikmi ilgari surishadi. Ispaniyada 
bu davrda tabiiy bilimlami rivojlantirishga katta e ’tibor qaratiladi. 
Shuning uchun ham birinchi muzeylar tabiiy ilmlarga bag'ishlangan. 
1785-yilda muzey uchun katta parkda joy ajratildi. Shundan muzeyn- 
ing nomi kelib chiqqan. Karl IV madaniyat ishlariga nihoyatda sal- 
biy qaraydi. 1814-yilda bino qurilishini yakunlash uchun buyruq 
chiqaradi. Lekin bino fransiyaliklar tomonidan talofat ko‘rgan edi. 
Bino bitgach, muzeyga Madrid va Oranxaesk saroylarida joylashgan 
badiiy xazinalami olib kelishadi. Avvalgi Proleoda kartinalar soni 
kam edi. Muzey uchun asarlar nihoyatda jiddiy tanlanar edi. Kiy- 
imsiz figurali asarlar umuman qo‘yilmagan. Avvaliga bunday kar- 
tinalarni yoqib yuborish bo‘yicha qaror ham chiqqan. Vaqt o ‘tishi 
bilan Prado muzeyi fondlari kengaydi. Muzeyga Dello Frinidad va 
Eskarealdagi kartinalar olib kelindi. Keyinroq Prado qirollik saroyi 
tarkibida yanada keygaydi. M uzey dekoratsiyasini qabul qilishda 
yuqori tabaqali kishilardan tashqari san’at ahillari qo‘shildi.
Muzey Madrid markazida joylashgan bo‘lib, bir necha kvar- 
talni o ‘z ichiga oladi. Yonida yana ikkita muzey bor: Tissen va 
qirolicha Sofiya. Ular birga san’at uchburchakligini hosil qiladi. 
Prado yaqinida ko‘plab yodgorliklar joylashgan.
Prado muzeyining nomi “ulug‘” so‘zidan kelib chiqqan va u 
ispancha Prado m a’nosini beradi. Muzey binosi Karl III buyurtma- 
si bilan qurilgan, 1819-yilda ochilgan. Ammo 1830-yilgacha ham 
to ‘liq qurib bitkazilmagan. Oldiniga u tabiiy tarix muzeyi qilishga 
m o‘ljallangan edi. 1811-yilda hali bitkazilmagan bino fransuzlar 
urushida dushman armiyasi uchun otxona b o ‘lgan. 1814-yilda 
qirol Ferdinant II muzeyda kartinalar galereyasini ochishga ahd 
qildi. 1819-yilda qirol farmoni bilan yangi binoda qirollik muze- 
yiga asos solindi. M uzeyga qirollik kartinalari kolleksiyasining 
bir qismi berildi.
Prado muzeyi 2007-yilda to ‘la qayta ta ’mirlandi va maydoni ham

---

kcngaydi. U yerda turli ko‘rgazmalar o ‘tkaziladi, ekspozitsiyalar 
boshqa davlatlarda ham namoyish etiladi.
Har yili bu yerga 2 mln.ga yaqin turist tashrif buyuradi. Muzey 
IK19-yili 19-noyabrda rasman ochilgan. Uning asoschisi qirol Ferdi- 
nan VII ning rafiqasi Izabella Bragandskaya bo‘lgan. 0 ‘sha davrda 
kolleksiyani faqat aslzodalar tomosha qilishgan. Faqat oz qismi, y a’ni 
iliniy mavzulardagi suratlar omma uchun m o‘ljallangan. Avvaliga 
muzey ispan rassomlari ko‘rgazmasi sifatida rejalashtirilgan, ammo 
asta-sekin ekspozitsiya kengaydi va hozirgi kunda Prado muzeyida 
italyan, fransuz, niderland, nemis, flamand rassomlari asarlari bor. 
Prado namoyishiga qO‘yilgan ispan maktabi Bosx, Velaskes, Goya, 
Murilyoning to ‘la asarlar to ‘plamidan iborat. Masalan, Goya kollek­
siyasi 30 ta polotnoni tashkil etadi, ularning barchasi xronologik 
tartibda joylashtirilgan. Uning ijodi barcha davrlami o ‘z ichiga 
oladi. Shuningdek, u yerda ispan rassomchiligining XII asrdan 
boshlab XIX asrgacha bo‘lgan davrini kuzatish mumkin. Flamand 
maktabidan Bosxning asarlari qo‘yilgan.
Italiya maktabi zalidagi asarlar Ilk uyg‘onish davridan boshlab 
to XVIII asrgacha bo‘lgan davrlam i o ‘z ichiga oladi. Karavadjo va 
Jentileskiy kartinalari 1-qavatda joylashgan. Italiya rassomlarin- 
ing ko‘plab asarlari qirollar Karl V, Filip II, Filip IV lar tom oni­
dan sotib olingan. Ayniqsa, Venetsiya rassomlari ishlari k o ‘plab 
olingan.
Flamand rassomlari ishlari muzey kolleksiyasida tasodifan paydo 
boigani yo‘q. Hozirgi Belgiya, Niderlandiya, Lyuksenburg viloyat- 
lari bir yarim asrdan ko'proq ispan tojiga qarashli boigan. Shu 
sababli ko‘plab flamand rassomlari Ispaniyada ishlashgan. 1-qavatda
XVIII asr flamand rassomlarining ajoyib asarlari joy olgan: Rubens, 
Van Deyk, Breygel.
Muzeyda ispan rassomlari asarlari keng namoyish etilgan, 
ularda turli davrlardagi asarlar o ‘rin olgan. 1-qavatda El Greko, 
Velaskes, Ribera, Murilyo va boshqa rassom lar kartinalari o ‘rin

---

olgan. Ispaniya rangtasviri ansam bli 1 va 2-qavatda Goya asar­
lari bilan tugallangan.
Nemis maktabi kolleksiyasi uncha k o ‘p emas, ammo mashhur 
asarlardan tashkil topgan. XVI-XVIII asr rassomlarining asar­
laridan iborat. 1-qavatdagi zallardan biri Albrex Dyurer, Lukas 
durdonalari bilan to ‘ldirilgan.
Hozirda muzeyda ingliz rassom lari asarlari kolleksiyasi XVIII 
asr portretlarini, y a’ni Angliyaning madaniyati rivojlangan davmi 
va XIX asr asarlarini o ‘z ichiga oladi. 1-qavatda Geynsboro, Rey­
nolds va Lourens kartinalari kolleksiyasi joylashgan.
XVII asrdagi Ispaniya va Fransiya o ‘rtasida yaqin munosabatlar 
hamda ispan qirollari Filip IV va Filip V tomonidan san’at asarla­
rini sotib olinishi, Pradodagi fransuz rassomchiligi kolleksiyasining 
asosini tashkil etadi. 1-qavatda Pussen va Loren asarlari namoyish 
etilgan. Muzeyda 4000 mingtaga yaqin rasmlar bor. Ulaming orasida 
eng yirik kolleksiya Goya rasmlari va estamplari, u rassomning 
500 ta asarini o ‘z ichiga olgan.
XVI-XIX asrlarda Italiyaga olib kelingan 220 dan ortiq klassik 
haykallar bu janm ing arxaika davridan ellinizm va Rim davriga qadar 
rivojlanganini ko‘rsatadi. Kolleksiyani haykaltarosh Leon asarlari 
to ‘ldirib turadi.
Muzey zallarida XVI-XVIII asrlarga tegishli haykallar, yozuv 
stollari, kulollik buyumlari va kichik haykalchalar qo‘yilgan. Ular 
Filip V ga otasidan meros qolgan. Bugungi kunda muzeyda tema- 
tik ko‘rgazmalar o ‘tkazib turiladi. Muzey eksponatlari muntazam 
ravishda boshqa davlatlarga olib chiqib, ko‘rgazmalar qilinadi. 2006- 
yili Budapeshtda Ispan rassomchiligining 500 yilligi ko‘rgazmasida 
Prado kartinalari namoyish etildi40.

---