O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1  Кузанский  H.  Сочинения.  В  двух  томах.  Т.1.  М .,  1979,  405-bet.

---

cheklangan  va  aqlning  eng  yuqori  cheklanmagan  imkoniyatlari­

dan  iboratdir.

Kuzanskiy  qayta-qayta  ta ’kidlaganidek,  aql  ham  qarama- 

qarshiliklar  qonuniga  bo‘ysunadi.  Bunday  tendensiya  uchun  «Ha»ga 

«Yo‘q»ni,  aylanaga  ko'pburchakni  qarama-qarshi  qo‘yish  tabiiy 

hoi  hisoblanadi.  Qarama-qarshiliklar  zanjiri  cheksizlik  tomon 

boshlaydi  va  asta-sekin  unga  qo‘shilib  ketadi.  Natijada,  cheklan­

magan  ko‘pburchak  aylanaga  o‘xshab  qoladi.

Haqiqatga  yaqin  bilimlar  muammosi  Nikolay  Kuzanskiy  to­

monidan  dialektika  prinsiplari  asosida  yechib  berildi.  Uning  ha- 

qiqat  to‘g‘risidagi  qarashlarining  asosida ham  dialektika prinsiplari 

yotadi.  Chunonchi,  uning  fikriga  ko‘ra,  haqiqat  o‘zining  qarama- 

qarshi  tomoni  anglashilmovchiliklardan  iborat  bo'lmaydi,  Bami- 

soli  yorug‘likni  qorong‘ulikdan  ajratib  bo‘lmaganidek,  yorug‘liksiz 

qorong'uda  yurib  bo'lmaydi.  Inson  o‘zining  bilish  borasidagi  faoli­

yati  yordamida  haqiqatni  aniqlashga  qodir.  Olamning  mohiyati 

to‘g‘risida  ozmi-ko‘pmi,  aniqmi-noaniqmi  tasawurlaiga  ega  bo‘ladi. 

Lekin  ilohiyot  yordamida  bunga  erishib  bo‘lmaydi.  Chunki  keng 

qamrovli  olamni  bilish  faqat  imon-e’tiqodning  ishi  emas,  balki 

fikr-mulohazaning  ishidir.  Aniqroq  qilib  aytganimizda,  bu  bo- 

radagi  ziddiyatlarni  Kuzanskiy  aql  yordamida  bartaraf  etmoqchi 

bo‘ladi.  Uning  fikriga  muvofiq,  fikr-mulohaza  yordamida  inson 

haqiqatga  yaqinlashadi.  Shunday  qilib,  Renessans  davrining  mash- 

hur  dindori  va  faylasufi  Nikolay  Kuzanskiyning  haqiqat  to‘g‘risidagi 

qarashlari  antisxolastik,  antidogmatik  xarakterga  ega  edi.

Renessans  davri  Yevropa  falsafiy  merosini  olam,  odam,  Xudo 

borlig'i  va  birligi  to‘g‘risida  yangi  ma’lumotlar  bilan  to‘ldirdi.  Olsha 

birlik,  o'zaro  aloqadorlik  yangicha  talqin  qilindi,  yangicha  falsafiy 

xulosalar  chiqarildi.  Bunday  tendensiyani  mashhur  italyan  fayla­

sufi  Jordano  Bruno'  qarashlarida  yaqqol  ko'rish  mumkin.